page0928

Środa

jewoda poznański, pod tytułem N. Trójcy, N. P. Maryi i ś. Hieronima, zapewniwszy uposażenie jej na dobrach Piotrowo i Daszewice i oddawszy prawo Kolacyi tej kaplicy jezuitom poznańskim. Kaplica Gostomskich jest miedzią pokryta, prowadzą do niej z kościoła piękne podwoje spiżowe, które Krzysztof Olendorf w Gdańsku 1598 r. ulał. Kościół ten zawiera w sobie następujące pomniki z przeszłości: 1) ławkę z XV wieku; 9) słup przeciagniony przez środek kościoła, z napisem trudnym dziś do odczytania z czasów fundatora Kikif 3) nagrobek z piaskowego kamienia, poświęcony pamiątce Ambrożego Pam-powskiego, wojewody sieradzkiego, zmarłego 1510 r. Jest on po prawej stronie wielkiego ołtarza, wystawia rycerza w zbroi naturalnej wielkości; 4) nagrobek piękny z czerwonego marmuru w kaplicy Gostomskich, ku pamięci Hieronima Gostomskiego, wojewody poznańskiego, zmarłego 1589 r.; 5) tamże Ambrożego Pampowskiego zmarłego 1571 r. Kościół ś. Krzyża z klasztorem dominikańskim r. 1479 założył Jan, biskup chełmiński. Po zniesieniu zakonów w wiełkiem księztwie Poznańskiem. kościół podominiknński oddano protestantom, a klasztor słoty rozwaliły. Nadto istniały niegdyś w Środzie kościoły następujące: ś. Ducha, drewniany, za bramą poznańska; Wszystkich Świętych, drewniany, na przedmieściu zwanem Góreckie; ś. Idziego, kaplica za murami miasta na przedmieściu Pyzdrskiem, ś. Sebastyjana, także za miastem ku drodze do Gniezna. Istniały tu w XVII wieku: szkoła parafljalna i szpital przy kościele ś. Ducha. Królowie polscy różnemi czasy obdarzali Środę licznemi przywilejami i swobodami, które znacznie przyczyniły się do wzrostu tego miasta, gdzie rok rocznie był ruch wielki w czasie zjazdów szlachty, odbywająctj tu sejmiki wielkopolskie. Żydzi od mieszkania w mieście wyłączeni byli. Podczas w'ojny r. 1655, Szwedzi pod dowództwem Wittembelrga, złupiwszy miasto spalili i takowe już się więcej nie podniosło. Koku 1670 szlachta wielkopolska zebrana na sejmiku, porwawszy się na kasztelana poznańskiego Krzysztofa Grzymałtowskiego, zwolennika partyi francuzkiej, 16 ran mu zadała. Podczas wojny między Karolem XII a Augustem 11, wojewodowie* poznański Stanisław' Leszczyński i kaliski Maciej Radomicki, z namowy prymasa Radziejowskiego, d. 9 Lipca 1703 r. konfederacyją zawarli pod laska Piotra Bronisza, starosty Pyzdrskiego, dla obrony wiary, tronu Augusta II i praw rzeczypospolitej. Wszakże związek ten nie był prawy i krajowi pożyteczny, słusznie go też miano w podejrzeniu, zwłaszcza że Karol XII chwmląc jego zamiary, przyrzekł mu pomoc i opiekę swoje. Za Jagiellonów sejmiki wielkopolskie dawniej w Kole odbywające się, roku 1574 przeniesione zostały do Środy. Zbierały się tu i przed starożytnym kościołem farnym odbywały się na cmentarzu sejmiki województw w ielkopolskich: poznańskiego, kaliskiego i gnieźnieńskiego, zagajane przez kasztelana międzyrzeckiego, zwanego gospodarzem sejmiku, senatorowie zasiadali w kościele. Obierano 12 posłów na sejm, 4 deputatów na trybunał piotrkowski i 2 kommissarzy na kommissyjn skarbową w Radomiu. W Środzie odbyw^rały się tez i relacyjne sejmiki, na których posłowie zdawali sprawę z tego co na sejmie uchwalono. Roku 1631 stanęła uchwala sejmu, nakazująca szlachcie wielkopolskiej, aby co 4 lata w Poniedziałek po ś. Mateuszu pod tern miastem stawała na popis czyli okazowanie rycerstwa na pospolite ruszenie. Przez te wszystkie zgromadzenia szlachty w Środzie, powiększała się ludność miasta, majętniejsi obywatele stawiali tu umyślnie na swój przyjazd domy. Miasto dobrze zabudowane, oprocz kościołow katolickiego i protestanckiego, ma żydowską synagogę, liczy się do 3 klassy podatku przemysłowego, ma 4 iar-marki do roku kramne i na bydło. W r. 184*1 liczyło ludności 2,134 głów, za-