page0042

2 0    Płazy bezogonowe: JęzykowcO.

wodem, otwierającym się do steku; pęcherz moczowy istnieje.

Z bardzo małemi wyjątkami płazy są jajorodne. Jajka, złączone przeważnie razem w postaci kłaczków, sznurków i t. p. (tak zwany skrzek), składają w wodzie; nie mają one skorupki, lecz jedynie cienką powłokę, która w wodzie pęcznieje w grubą, galaretowatą masę. Jajami opiekują się tylko niektóre gatunki.

Młode różnią się zawsze od dorosłych i odbywają przeobrażenia (ryc. 10), zanim osiągną skończoną postać. Takie młode, odmiennie zbudowane od dorosłych, noszą ogólną nazwę larw, a u płazów w szczególności kijanek. Kijanki przypominają z postaci małe rybki: posiadają skrzela i długi, ścieśniony z boków ogon, obwiedziony płetwowa-tym fałdem skóry; nie mają natomiast odnóży. W miarę przeobrażania się, rozwijają się płuca i wyrastają nogi,

znikają natomiast skrzela (z wyjątkiem skrzelodysznych); ogon znika u bezogono-wych, pozostaje natomiast u ogoniastych.

Płazy mieszkają częścią na lądzie, w miejscach wilgotnych, częścią w wodzie (ale tylko w słodkiej, morskich wśród nich niema wcale); młode karmią się wyłącznie owadami, robakami i ślimakami (tylko kijanki żywią się roślinami); stąd naogół można je uważać przeważnie za zwierzęta pożyteczne. Wszystkie odznaczają się wytrwałem życiem: mogą się długo obchodzić bez pożywienia, mają zdolność odradzania utraconych części ciała i t. p.; właściwe są głównie strefie zwrotnikowej i podzwrotnikowej.

Poznano okrągło 1160 gatunków' płazów, z nich tylko 18 naszych. Gromadę tę dzielimy na 3 rzędy: 1) Bezogo-nowe (Anura), 2) Ogoniaste (Caudata) i 3) Beznożne (Gymnophiona).

1 Rząd. Płazy bezogonowe cz. Kuse (Anura s. Ecaudata).

Ciało krótkie, grube i szerokie. Dorosłe zawsze bez ogona, z 4 nogami: przednie —krótsze, zwykle o 4 wolnych palcach; tylne—dłuższe i mocniejsze o 5 palcach, często złączonych błoną; język gruby, mięsisty, przeważnie wolny na tylnym końcu; niektóre nie mają wcale języka; zęby zazwyczaj na kościach pod-niebiennych i na szczękach górnych, żuchwa zawsze bezzębna, czasami cały pysk bezzębny.

Kręgosłup (ryc. 9, na str. 18) składa się z 10 kręgów, zagłębionych zprzodu, wypukłych ztyłu. Żeber niema wcale. Oczy duże, wyłupiaste, z 2 powiekami (dolna przezroczysta).

Samce różnią się od samic posiadaniem modzeli (zgrubień) przy palcach, pęcherzy dźwiękowych, a często i ubarwieniem. Znane są dość liczne wypadki opiekowania się jajami. Jaja składają w wodzie, w postaci skrzeku.

Kijanki z pyszczkiem o brzegach osłoniętych pokrywą rogową z drobnemi, ro-gowemi ząbkami. Przy rozwoju wyrastają im najpierw odnóża tylne a później przednie.

Należy tu okrągło 1000 gatunków, z nich tylko 13 środkowo-europejsldch, a 12 naszych. Rząd ten dzieli się na 2 podrzędy: 1) Językowce (Phaneroglossa) i 2) Bezjęzykie (Aglossa).

1 Podrząd. Językowce (Phaneroglossa).

Mają wyraźny język, wolny na tylnym końcu. Tu należy przeważna większość płazów bezogonowych, a wszystkie (12 ga

tunków) nasze. Można je ułożyć w 2 grupy: 1) ostropalcych (Oxydactyla) o wszystkich palcach spiczastych i 2) przylgopal-