scandjvutmpb101

145

wem dozwolone jest wlelożeństwo, tam kouieczuie rząd jest uciążliwy, albowiem poddaństwo kobiety jest jego skutkiem; niewola domowa wpływa na stan obywatelski. „W rzeczachpospolitych, mówi Montesąieu, kobiety wolne są przez prawa, a niewolnice przez obyczaje... W krajach i w państwach samowładuych, kobićty nie wprowadzają zbytku, ale same są jego przedmiotem; muszą być bardzo poddane, każdy idzie za duchem rządu, i tak postępuje u siebie jak widzi około siebie. “ Ten sam autor dodaje: „Kobiety mało są powściągliwe w monarchijacb, albowiem przywiązane do dostojeństw znaczenie otwiera im wstęp na dwór, gdzie nabierają im tylko dozwolonej poufałości... a ponieważ z ich słabością prędzej zgodzi się próżność niż duma, zawsze więc panuje tam z niemi zbytek“

. Ze wszystkiego cośmy powiedzieli, wypada najprzód, że zimne, ubogie, nieokrzesane kraje i państwa republikańskie najw ięcćj sprzyjają pomuażaniu rodu ludzkiego; dalej, że mouarchije, umiarkowane klimaty, uobyczajone społeczeństwa, kraje miernie żyzne, mniej są mu dogodue; nareszcie, że państwa samowładne, okolice gorące, choćby najżyzniejsze, narody wieloźenne są mu przeciwne. W pierwszym razie ludzie bywają pracowici, skrzętni, a obyczaje ich bardzo proste; w drugim są zdolni, zręczni, przemyślni i ogładzonych obyczajów; w ostatnim zaś bywają gnuśni i zepsutych obyczajów.

Tak więc stan kobićt zupełnie bywa odpowiedni formie rządów i naturze klimatów; dla tego to zmiana obyczajów lub stosunków między obojgą płcią pociąga za sobą różne zmiany. Rząd naprzy-kład republikański, będąc naturalnie obfity w ludność, musi koniecznie albo zdobywać albo prowadzić wojny, lub też handlować, koniecznie bowiem potrzeba mu pozbyć się nadmiaru ludności; dawna tirecyja, Rzym a dzisiejsza Szwajcaryja i Francyja (l)codo wojny, niegdyś Kartagina, Wenecyja, Holandyja, Anglija (2), co do handlu, dają nam w tym względzie dowody. Rzym za czasów rze-czypospolitćj był zdobywczym, tenże Rzym pod cesarzami straciwszy dzielność, utracił także swe zdobycze. Tak to państwa azyja-

(1)    Francyja będzie zawite skłonna do rządu umiarkowanego. Pokazuje to jej lii-•toryja.

(2)    Anglija jait monarchiezną rzeczpospolitą, której duchem jest handel, a to z przyczyny jej położenia na wyipie, dla tego też ludność jej pomnaża lie.