tpn 1 22482401

306 GEOGRAFIA FIZYCZNA ZIEM POLSKICH

z którem się łączy przez cieśniny Bosfor i Dardanelle, tudzież przejściowe morze Marmara. Zarysy brzegów morza Czarnego są dość jednostajne, ogólny owalny kształt jego jest tylko na północy nieco urozmaicony. Brzegi europejskie morza Czarnego odznaczają się wszędzie wielką ilością jezior przybrzeżnych. Nie brak ich i przy dość wysokich brzegach Rumelii wzdłuż gór Strandży i w Bułgaryi, gdzie odrośle Bałkanu są poprzecznym brzegiem urwane. Stare góry Dobrudży pozostawiają także wiele miejsca obszernym jeziorom przybrzeżnym. Poza obszerną podmokłą deltą Dunaju widzimy na niskiem stepowem wybrzeżu, miejscami tylko stromo urwanem, kilka słonych jezior przybrzeżnych, oddzielonych mierzejami od morza. Od wielkiego limanu Dniestru staje się wybrzeże czarnomorskie typówem wybrzeżem limanowem. Limany, o których powstaniu dotychczas zdania uczonych się różnią, są to ogółem biorąc doliny erozyjne rzek czarnomorskich zalane przez morze, a potem oddzielone od niego mierzeją usypaną przez fale morskie (peresyp). Gdy do limanu uchodzi rzeka bogata w wodę, wówczas mierzeja jest przerwana, gdy zaś uboga, wówczas wody limanu tylko czasowo, albo i wogóle nigdy nie łączą się z morzem i zasalają się coraz bardziej. Liman Dniestru ma dwa ujścia, lecz z powodu płytkości nie ma znaczenia dla żeglugi. W jednostajne dalsze wybrzeże, strome i poszarpane bałkami, pozbawione portów (Odessa jest portem sztucznym), wcinają się zamknięte limany: Chadżibejski, Kujalnicki i Piligulski, tudzież otwarty, rozgałęziony liman Berezański. Liman Bohu, uchodzący zresztą do dnieprzańskiego, odznacza się zupełnie rzecznymi meandrami i dostateczną dla mniejszych statków głębokością (port Mikołajów). Natomiast ogromny liman Dniepru, odznaczający się w przeciwieństwie do innych równoleżnikowym kierunkiem, jest zamulony i najwyżej na 6 m głęboki. Zamyka go mierzeja kinburnska, a od wschodu ustawicznie zasypuje dziewięcioramienna delta Dniepru.

Zatoki jagorlicką i tendrowską, wcięte w dalsze płaskie wybrzeże, oddziela od morza łukowato wygięta, mierzejowata wyspa Tender. Na mierzei dżaryłgackiej, która odcina kawał zatoki pere-kopskiej czyli karkinickiej, kończy się na razie hmanowy typ wybrzeży. Brzegi stają się odtąd strome i bardziej wgłębione mimo płytkości morza. Nie brak i tutaj jezior przybrzeżnych, ale poza przylądkiem Tarchankut i zatoką Eupatoryi zbliża się wybrzeże Krymu do typu wybrzeży »riasowych«. Przedstawicielkami tego typu są głęboko wcięte zatoki: Sewastopolska i Bałakławska. Południowe wybrzeże Krymu jest typowem wybrzeżem stromem, pełnem skalistych przylądków i urwisk. Zatoka Feodozyi, gdzie się kończą góry Jajła, ma już znów brzegi płaskie, dalej ku wschodowi ukazują się znów