tpn 1 22485501

434 (iKOGKAFIA FIZYCZNA ZIKJ1 POLSKICH

pokrywającej brzeg wyżyny od strony Wisły, przybierają często postać wąskich jarów. Za zjawisko czysto krasowe wypada też uważać liczne pieczary, ukryte we wnętrzu skał wapiennych, niekiedy bardzo znacznych rozmiarów. Słynne i powszechnie znane są pieczary ojcowskie; inne zostały odkryte w 23 miejscowościach, a wielu innych dotąd niepoznanych, może się znajdować we wnętrzu ziemi. Są one wszystkie dziełem podziemnego krążenia wody. Wiele z nich służyło za mieszkanie człowieka przedhistorycznego, po którym znaleziono zarówno dzieła rąk jego, wykonane z kamienia, kości lub rogu, jak też resztki jego łupu, szczątki zwierząt zaginionych (niedźwiedzia jaskiniowego, hyeny i innych).

Na zachód od grzbietu wapiennego wznosi się stara wyżyna Krakowska, której nieznaczne tylko ślady wyzierają z pod osłony młodszych warstw. To kraina dewońskich marmurów okolicy Dębnika, to urocza dolina Czerny, to liczne skały i skałki melafirów i porfirów, skał wybuchowych wieku węglowego, które dzięki większej twardości uchronione zostały przed denudacyą. Jak tamte wychodnie starych formacyi krakowskiej wyżyny, tak też i porfiry występują najwspanialej w okolicy Krzeszowic, w Miękini, na północ od Rudawy, metafiry koło Tenczynka na południe od Rudawy.

Na zachód od wyżyny Krakowskiej kraina się obniża i tworzy t. zw. Śląskie zagłębie węglowe. Przedstawia ono wogóle nieznacznie wzniesione i słabo na swej powierzchni pogięte płaskowzgórze.

Odmienną jest geologiczna budowa tego działu, bo skały jurajskie młodsze (biały jura) nikną tu prawie zupełnie, ustępując miejsca miękkim, średnio-jurajskim piaskowcom i iłom (brunatny jura), wskutek czego cały ten dział pod krajobrazowym względem nie może się mierzyć z poprzedzającymi. Ale i potężne pokłady loesu wschodnich działów ustępują tu przeważnie miejsca piaskom lodowcowym, obfitującym w głazy północne. Te młodsze utwory spoczywają na skałach osadowych mezo- i paleozoicznych (form. tryasowa i węglowa), obfitujących w minerały pożyteczne. Ale nie są one wyłączną własnością tego działu, gdyż cała Śląsko-Polska wyżyna słynie ze swych skarbów mineralnych. Dział Kielecki posiada wielką obfitość rud żelaznych, cynkowych i ołowianych. Trzeciorzędne osady w południowej części tego działu obfitują też w gips, spławiany galarami do Warszawy, obok którego występuje i siarka. Źródła słone (kąpiele w Busku) świadczą o istnieniu pokładów soli. Góry Świętokrzyskie posiadają wielką obfitość kamieni, przydatnych w przemyśle budowlanym i rzeźbiarskim (kamień pińczowski, piaskowiec kunowski, marmury chęcińskie). Dział Krakowsko-Wieluński jest wogóle uboższy w rudy mineralne, ale kopalnia srebra i ołowiu w Olkuszu sły-