tpn 1 22485901

438 GEOGRAFIA FIZYCZNA ZIEM POLSKICH

nemu niszczeniu przez fale. Jest to czysto stepowa kraina; ostatnie zarosty (dąbrowy) pozostały daleko po zboczach dniestrowyćh w okolicy Benderów.

Rzeka Dniestr powstaje na brzegu Bieszczadów w powiecie Samborskim, łączy się ze Strwiążem na błotach Samborskich w poziomie 269 m., a minąwszy niziny podkarpackie, dostaje się przy Maryampolu na obszar płaskowyżu Czarnomorskiego; przy Niźniowie, 192 m. wpada on w swój słynny jar, który opuszcza w Tyraspolu. Dniestr płynie na całej tej przestrzeni krętym biegiem, w zwężonej (nie szerszej nad 2 kil.) dolinie, zamkniętej z obu stron bokami spa dziśtymi, wznoszącymi się do 200 ro. nad poziom rzeki. Boki jaru otwierają się tylko tam, gdzie do Dniestru jego dopływy uchodzą* Znaczniejsze rzeki płyną tu tak samo zwartymi jarami, co nie przeszkadza, że przy ich ujściu do Dniestru rozwijają się małe kotlinki* Krótsze potoki zmierzają do Dniestru mniej lub więcej rozwartymi,, spadzistymi parowami, wyżłobionymi w glinie, pokrywającej powierzchnię płaskowyżu; na górnych swych kończynach rozrywają te potoki bezustannie i niszczą ziemię, a zjawisko wstecznej erozyi może tu być bardzo wygodnie śledzone. Dopływy Dniestru, i małe i wielkie, znoszą po każdej silniejszej ulewie żwir i szuter i składają je w korycie rzeki, tworząc poprzeczne wały, powstrzymujące bieg wody. Progi takie (o niestałem istnieniu) bywają tu nazywane szypotami, spokojne zwierciadło wody nad szypotem nazywają ple-sem. Cały jar dniestrowy jest utworem erozyjnym, został wyżłobiony przez jego wody, w poziomo ułożonych skałach osadowych Podola.

Wnętrze jaru dniestrowego dało możność poznania geologicznej budowy tej części płaskowyżu. Utwory najstarsze występują tu w' postaci skał, należących do formacyi sylurskiej i dewońskiej — brakuje zaś formacyi permskiej i węglowej; z mezozoicznych istnieją jurajska i kredowa — brakuje tryasu. Formacya kredowa odznacza się w'tych stronach bogactwem fosforytów, dostarczających bardzo cennych nawozów, a występujących już to w postaci pokładów, już też w po staci buł fosforytowych. Utwory trzeciorzędne młodsze (piętra śródziemnomorskie i sarmackie) odznaczają się wielką różnorodnością (do nich należą pokłady gipsu), a są przykryte przez gliny, po większej części powietrzne (loes). Stare utwory paleozoićzne odsłaniają się w jarach w środkowej części dorzecza Dniestru, dalej ku wschodowi wynurza się pod Jampolem granitowa podstawa, na której wszystkie utwory osadowe spoczywają. Dalej na wschodzie, nad Bohem, Jngu-łem i Dnieprem wydobywają się granity wszędzie na powierzchnią ziemi. W Jampolu zamyka skała granitowa rzekę progiem, biegnącym ukośnie od jednego brzegu do drugiego i tworzyła do niedawna?