tpn 1 22488701

466 GEOGRAFIA FIZYCZNA ZIFM POLSKICH

zasadniczych powstają wtórne, miejscowe. Ale te wszystkie okoliczności nie niszczą zasady powszechniejszej, a mianowicie, iż rozmieszczenie cech fizycznych w obrębie narodowości polskiej pozostaje w ści słym związku z rozmieszczeniem takich samych cech w ziemiach ościennych. Niestety, szczupłość zebranego materyału, zarówno w granicach naszego obszaru etnograficznego, jakoteż w krajach ościennych, nie zawsze pozwala na dokładne zobrazowanie tych stosunków. Podjęcie tej sprawy jest możliwe zaledwie względem paru cech fizycznych.

§ 2 Wzrost. Materyał, dotyczący wzrostu, jest bardzo obfity: obejmuje on setki tysięcy osób, a pochodzi z pomiarów, dokonywanych nad młodzieżą męską, powoływaną do powinności wojskowej. W sposób zwarty, jednolity, ogarnia on całe dzielnice. Ale w parze z tą zaletą idzie wada poważna: młodzież męska staje do poboru w wieku, kiedy wzrost nie ustalił był ostatecznie swej normy właściwej, a więc liczby' otrzymane nie dają pojęcia należytego o wzroście ludności zupełnie dojrzałej.

Jest to zasadnicza strona ujemna materyałów statystyczno-wojskowych.

Są jeszcze inne. Pomiary, którym podlega młodzież poborowa, dążą do celów praktycznych: nie idzie tam o dokładność naukową, jeno o dobór osobników, odpowiadających wymaganiom służby wojskowej, a zatem ci, którzy^r już od pierwszego rzutu oka, z powodu niskiego wzrostu lub wątłego rozwoju klatki piersiowej, nie nadają się do służby czymnej, są albo wcale nie mierzeni i dlatego pomijani niekiedy w wykazach statystycznych, albo czynność pomiaru bywa uskuteczniana dość niedbale. Okoliczność ta tein większe ma znaczenie, ile że minimum wzrostu wymaganego by^Twa w różnych państwach odmienne (w Austryi 59 cali wied., tj. 1554 mm.; w Rosyi 2 arsz. 25 werszka, tj. 1533‘49 mm.). I materyał sam bywa w każdem państwie ułożony według zgoła innych rubryk, a zatem zestawienie porównawcze pomiarów napotyka wielkie trudności. Zdarza się w końcu, jak w' Niemczech, że materyały statystyczno-wojskowe uchodzą za tajemnicę państwową, a więc są zgoła niedostępne. Warunki te narzucają nam konieczność traktowania spraw wzrostu w obrębie obszaru polskiego według ustrojów państwowych, które Polskę podzieliły między sobą, gdyż materyał, dotyczący' wzrostu, tydko w obrębie tego samego państwa odznacza się wymaganą jednolitością.

a) Państwo rosyjskie.

Syrnew: »Bceo<>maii BOnHCKaa tiobuuhoctł bt> nnirepin sa nepnoe fleciiTH.rhTie 1874—1883 rr.f (Wyd. Centralnego Komitetu statyst., Petersburg 188Gb