007

A HibUl. IM1U.1 ,Vv»i    --u, r ), buui :uO

ISBN D4H1II ł-7. © l>. »N TOS »*}

1.3 JĄDROWY MODEL ATOMU    7

także od natury gazu. który w śladowych ilościach obecny jest w rurce próżniowej. Później tę samą wartość e/m znaleziono także i w przypadku elektronów opuszczających metal wskutek działania promieni nadfioletowych lub ogrzania niektórych ciał stałych do wysokiej temperatury.

ładunek elektronu został wyznaczony w 1913 r. przez Roberta A. Millikana. Według najnowszych danych ładunek ten wynosi 1,60217733- lfi^-,M C Jest to najmniejszy ładunek elektryczny, jaki udało się wykryć. Wszystkie inne ładunki stanowią całkowitą wielokrotność ładunku elektronu. Stąd też pochodzi jego nazwa: ładunek elementarny

Promienie katodowe, przechodząc przez silnie rozrzedzony gaz w bańce katodowej, powodują powstanie jeszcze jednego rodzaju promieniowania, zwanego promieniowaniem kanalikowym. Rozchodzi się ono w kierunku przeciwnym niż promieniowanie katodowe i dlatego najłatwiej można wykazać jego obecność, gdy w katodzie wydrąży się wąskie otwory (kanaliki), pr/cz które promienie kanalikowe przedostają się do przestrzeni położonej poza katodą. Odchylenie promieni kanalikowych w polu elektrycznym i magnetycznym wskazuje, ze stanowią one strumień cząstek naładowanych dodatnio. Stosunek ładunku do masy jest w tym przypadku w ielokrotnie mniejszy niż. w przypadku promieni katodowych Zależy on ponadto od natury gazu znajdującego się w rurce próżniowej; maleje mianowicie ze wzrostem masy atomów zawartych w gazie. Te fakty doprowadziły do wniosku, żc promienie kanalikowe stanowią strumień dodatnich jonów gazu, rozpędzonych w polu elektrycznym, powstałych przez oderwanie jednego luli więcej elektronów od obojętnych elektrycznie cząsteczek lub wolnych atomów zawartych w silnie rozrzedzonym gazie.

Jonizacja następuje wskutek zderzeń cząsteczek gazu z elektronami tworzącymi promienie katodowe, rozpędzonymi w przyłożonym polu elektrycznym.

Pakt. ze stosunek e/m wyznaczony dla elektronu jest duży w porównaniu ze stosunkiem e/m dla dodatnich jonów gazu. przemawia za tym, żc w atomie ładunki ujemne są związane z małymi masami, a dodatnie — z masami wielokrotnie większymi.

Po wykryciu w 1896 r. zjawiska promieniotwórczości okazało się, że w przyrodzie występują — w bardzo małych zresztą ilościach — atomy nietrwałe, ulegające samorzutnemu rozpadowi. Jednym z możliwych produktów rozpadu są cząstki a. czyli zjo-nizowane atomy helu. niosące po dwa elementarne ładunki dudatnie i obdarzone bardzo znaczną energią kinetyczną. W 1911 r. Fjrncsl Rutherford, badając przenikanie cząstek a przez cienkie folie metalowe, stwierdził, ze lory większości z nich nie doznają żadnego odchylenia lub są tylko nieznacznie odchylane, a jedynie bardzo nieliczne cząstki ulegają odchyleniu pod dużymi kątami lub odbiciu wstecz, Silne odchylenie pędzącej cząstki jest możliwe tylko w przypadku zderzenia z ośrodkiem o masie podobnego rzędu lub większej mz własna masa cząstki Z faktu, ze zderzenia takie są bardzo nieliczne, wynika, iż ośrodki w metalu, w których skupiona jest duża masa. mają małą objętość w porównaniu z objętością atomów. Ponieważ ośrodki te odbijają cząstki dodatnie, można sądzić, żc ich własny ładunek jest również dodatni. Ważna jest również obserwacja, żc większość cząstek a przechodzi przez folię praktycznie bez odchylenia Fakt ten bowiem wskazuje, żc w atomach znajdują się przestrzenie puste o objętości dużej w porów naniu z objętością cząstek a.