17

Spis treści    Notatki

B. Baraniak. Metod\ badania pracy. Warszawa 2009 ISBN 978-83-61408-68-0. €> by WAiP 2009

Interdyscyplinarny charakter pracy - wybrarw problemy    35

„przeprowadzić operacje za pomocy narzędzi i maszyn oraz potwierdzić ich przebieg dokonaną oceną wg normy" (Nowacki, 1986, s. 122). Opanowanie umiejętności praktycznej oznacza spełnienie określonych warunków - norm wykonania w zakresie dokładności, szybkości, płynności wykonywania ruchów, co gwarantuje przestrzeganie norm odnośnie do czasu jej wykonywania, ilości zużytych materiałów i surowców oraz jakości efektu pracy.

Umiejętności doskonalone w procesie pracy pozwalają przekształcić je w nawyki, przyzwyczajenia oraz sprawności.

Co charakteryzuje owe procesy i co różnicuje?

Nawyk to proces wielokrotnie wykonywanych czynności w powtarzającej się jednakowej sytuacji, które czynności opanowanej nadają charakter tzw. automatu, czyli nawyku. W procesie tym prawidłowość ruchów i wysiłków uzyskuje się na drodze empirycznej. Nawyki tworzą się wówczas, gdy powtarza się taka sama sytuacja, nawyki nie powstają bowiem w przypadku zmienności sytuacji pracy.

Przyzwyczajenia są czynnością lub ich układami, które na skutek wielokrotnych powtórzeń wytworzyły skłonność do realizacji w określonych warunkach (Nowacki, 1977, s. 222). Zjawisko przyzwyczajeń występuje we wszystkich zakresach działalności praktycznej, np. organizowania stanowiska według przyjętego wzoru, układania narzędzi itp. Zasadniczą cechą odróżniającą przyzwyczajenie od nawyku jest to, że celem przyzwyczajenia jest dążenie do wykonania określonego zadania.

Sprawność to rodzaj wykonania czynności, charakteryzujący się szybkim tempem pracy, dążeniem do jej bezbłędności, ograniczaniem ruchów zbędnych, czyli skracaniem czasu i zwiększaniem wydajności. Warunkiem koniecznym jest odbycie szkolenia i wdrażanie jego wyników do racjonalizacji procesu pracy (Nowacki, 1977, s. 188). Ruchy zbędne świadczą o niskim stopniu sprawności wykonywania, a ich eliminacja prowadzi do uzyskania wyższej sprawności wykonania.

Czynności o różnym stopniu opanowania ilustrują działanie praktyczne, które odgrywa zasadniczą rolę w kształceniu zawodowym. Z niego wywodzą się procesy emocjonalne oparte na działaniach i procesy poznawcze człowieka. Założenia te znajdują uzasadnienie w psychologicznej teorii czynności, zgodnie z którą:

„działanie praktyczne jest niewątpliwie najpierwotniejszą i najstarszą historycznie formą czynności. Ze względu na to, że jego istotą jest materialne oddziaływanie na materialną rzeczywistość, jego podstawowym składnikiem są ruchy, nie można bowiem inaczej oddziaływać na materialną rzeczywistość jak za pomocą ruchów. Najpierwotniejszą formą czynności są więc czynności ruchowe, kierowane bodźcami zmysłowymi (...). Działanie praktyczne można uważać za podstawową formę wszelkich czynności nie tylko pod względem rozwojowym, lecz także faktycznym. Inne

+ # B ■ «-» I

B Baraniak. Mtlods badania praw. Warszawa 2<X)9 ISBN 978-83-61408-68-0. © by WAiP 2009

36    Rozdnał 1. Praca jako kategoria naukowa

rodzaje czynności rozwinęły się w trakcie działania praktycznego, jako czynności pomocnicze. Dla czynności świadomych, kierowanych świadomością i dla czynności umysłowych charakterystycznych dla człowieka, szczególne znaczenie ma praca jako podstawowa forma działania praktycznego. W procesie rozwoju historycznego specyficzne ludzkie procesy i właściwości rozwinęły się w trakcie pracy i dla jej potrzeb" (Tomaszewski, 1963, s. 142).

Zadaniem szkoły gimnazjalnej jest korelowanie zdolności i zainteresowań uczniów z charakterem czynności zawodowych i ich wymaganiami, przez co przybliża się uczniom pracę zawodową, a tym samym ułatwia nabycie w procesie kształcenia zawodowego umiejętności istotnych dla kwalifikacji zawodo\v7ch doskonalonych w procesie pracy i przekształcanych w nawyki i sprawności zawodowe.

Drugi model koncentruje się na analizowaniu myśli, uczuć, motywów', satysfakcji, przekonań, które są również ważne dla człowieka pracującego, a także procesu pracy i nie mogą być pomijane. Bańka (2000, s. 287) proponuje „punkt widzenia polegający na współzależności między właściwościami organizmu człowieka a określonymi charakterystykami otoczenia'*. Ten pogląd legł u podstaw now^rych obszarów' badawczych i wyodrębnienia się psychologii systemów, psychologii robotyzacji i systemów informatycznych.

Oba paradygmaty w^rciąż interesują psychologię pracy, która poszukuje odpowiedzi na pytania:

■    Jakich zdolności wymagają różnego rodzaju prace?

■    Jakie prace preferują ludzie z różnym rodzajem/poziomem wykształcenia?

■    Jakie są fizyczne warunki wykonywania pracy?

■    Jakie metody stosuje się w pracy?

■    Jaką organizację stosuje się w pracy?

■    Jak kształtuje się zatrudnienie w zawodach?

■    Jak przebiega rozwój zawodowy w ciągu cyklu życia człowieka?

■    Jakie organizacje funkcjonują w zakładzie pracy i jaki jest ich wpływ na pracę?

■    Jak się zarządza kadrami?

■    Jak najskuteczniej rozwiązywać problemy życia codziennego człowieka pracującego?

■    Jaką rolę dla człowieka pracującego pełni kariera zawodowa?

■    Jakie drogi i modele kariery zawodowej interesują pracowników'?

■    Jak pracownik odbiera rozwój cywilizacyjny i jakie są jego konsekwencje dla niego i pracodawcy?