27

Spis treści Notatki

B Baraniak. Metody badania pracy. Warszawa 2009 ISBN 978-83-61408-68-0. <£> by WAiP 2009

Rozdział 2

Zawód jako kategoria naukowa

Zawód umożliwia wykonywanie pracy, tj. takiej, za którą pracownik otrzymuje wynagrodzenie. Zawód - podobnie jak praca - wymaga zdefiniowania oraz ukazania jego znaczenia dla współczesnego człowieka.

Zawód opisują interdyscyplinarne definicje, w których podkreśla się potrzebę przygotowania człowieka do jego wykonywania. To przygotowanie ma miejsce w edukacji. Jej integralnym elementem jest rozpoznanie zdolności i skłonności dziecka w procesie orientacji i poradnictwa zawodowego w celu ułatwienia optymalnego wyboru zawodu.

Istotnym wątkiem w rozumieniu terminu zawód jest jego społeczny i ekonomiczny charakter, który interesuje kolejno - socjologa i ekonomistę.

Takie rozumienie pozwala postrzegać go jako instrument świadomego świadczenia pracy dzięki kwalifikacjom, wyznaczonej pozycji społecznej oraz możliwości dalszego doskonalenia zawodowego.

2.1. Geneza zawodu

Historia zawodu sięga działalności prehistorycznego człowieka, którego przetrwanie polegało na przystosowywaniu otaczającej rzeczywistości do jego potrzeb, głównie zaspokojenia głodu, a następnie dążenia do bezpieczniejszego bytowania. Podstawę przystosowania stanowiły różne czynności, takie jak zbieranie runa leśnego, łowienie ryb czy polowanie, z czasem poszerzone o pozyskiwanie i obróbkę kamienia, piasku oraz drewna, a następnie pracę na roli. Czynności zapoczątkowane przez pierwszego człowieka legły u podstaw podziału pracy, którego konsekwencją było powstawanie rozmaitych zawodów, przydatnych nie tylko w bardzo odległych czasach - począwszy od wspólnot pierwotnych, poprzez starożytność, nowożytność aż do współczesności, dla której wciąż potrzebnymi i akceptowanymi pozostały takie zawody, jak np. piekarz, kamieniarz, cukiernik, krawiec, jubiler itp.

Zawód bazuje na czynnościowym charakterze pracy, który dominuje do dzisiaj, ale dzięki encyklopedystom w sukcesie zawodowym zaczęto doceniać rolę zdolności i pracowitości, a nie tylko sprytu i bystrości. Zdolności i pracowitość

+ # B ■ «-» I % ^ *

56 Rortnał 2. Zawód jako kategoria naukowa pozostają istotne dla osobowości zawodowej. Znalazły się w pierwszych opisach zawodów dokonanych przez encyklopedystów, a dzięki ich działalności zaczęto mówić o zawodach, a nie tylko wykonywanych czynnościach opisujących zachowanie i pracę człowieka pierwotnego oraz żyjącego w starożytności. Encyklopedyści wyodrębnili grupy zawodów rzemieślniczych skupionych w' cechach, które - odnosząc do współczesności - odpowiadałyby zawodom wąskoprofilowym, wciąż preferowanym przez rzemiosło. Przykładami takich zawodów mogą być kowale, zduni, tkacze, garncarze, krawcy, kucharze, piekarze, cukiernicy itp. Ta grupa zawodów przetrwała do czasów współczesnych, a wiele zajęć zlokalizowanych przez Stratmanna (1994) w postaci różnych układów, np. socjalizacyjnych (czarownik, przywódca grupy), zarządzania biurokratyczno-technokratycznego (rachmistrzowie, pisarze różnych szczebli), przemysłowej fragmentaryzacji pracy ewaluowały w kierunku rozmaitych zawodów. Ich dynamiczne zmiany nastąpiły wraz z rozwojem przemysłu jako wynik odkryć naukowych towarzyszących rewolucji naukowo-technicznej (RNT). Powstały nowe zawody wymagające różnych umiejętności, od podstawowych wykonywanych przez rzesze robotników', po najbardziej złożone, np. projektantów, konstruktorów', technologów itp. Zaczęło rozwijać się poradnictwa, w którym bazując na wiedzy psychologicznej, próbowano wskazać właściwy zawód dla badanego.

Doskonalenie procesów' pracy, będące w^rynikiem ciągłego postępu naukowego i gospodarczego, wyzwoliło nowe metody pracy wykorzystujące komputery, nie tylko w pracy produkcyjnej. Przemiany te spowodowały pojaw ienie się kolejnych now'ych zawodów’ dostosowanych do skomputeryzowanych i zautomatyzowanych stanowisk pracy. W miejsce zawodów' typu szklarz, ceramik, monter, mechanik powstały zawody operatorów linii produkcji, np. szklanek, spodków, talerzyków, mleka, masła, napojów itp. Procesy te nazwano rewolucją naukowo--techniczno-informatyczną.

2.2. Zawód w ujęciu poznawczym

Zawodoznawstwo wprowadzone w miejsce wiedzy o zawodach (Nowacki, 2004, s. 267, 286) pełni nie tylko ważne funkcje badawcze, ale i edukacyjne. Te ostatnie pozwalają uczniom uzyskać przygotowanie do pracy w' w^rybranych zawadach, poprzedzonych poradą doradcy zawodowego. Jego działalność stanowi źródło wiedzy o podstawowych czynnościach i zadaniach zawodowych, przekształcanych w umiejętności, nawyki i sprawności, decydujące o kwalifikacjach zawodowych przydatnych w procesie pracy oraz sposobach ich nabywania. Mogą nimi być placówki edukacji formalnej, jak i pozafórmalnej - istotnej dla procesów' przyuczenia i przysposobienia do pracy oraz dokształcania i doskonalenia zawodowego.