188

188 Społeczeństwa arabsko-muzułmańskie

Sinę i innych myślicieli. Mahometa, Fatimę i imamów uważano za ucieleśnienie intelektów, które stworzyły świat. Imamów traktowano jako duchowych przewodników na drodze poznania Boga: dla szyitów mieli oni takie samo znaczenie jak „przyjaciele Boga” dla sunnitów.

Podobny nacisk kładziony na posługiwanie się rozumem dla wyjaśnienia zasad wiary zadecydował o rozwoju szyickiej nauki prawa. Przyczynili się do tego iraccy uczeni, z których jeden był znany jako Al-Muhakkik (1205-1277), zaś drugi jako Al-Allama al-Hilli (1250-1325). Ich dzieło kontynuował Mu-hammad Ibn Makki al-Amili (1333/34-1384), nazywany również „Pierwszym Męczennikiem”, zginął bowiem męczeńską śmiercią w Syrii. Zasady szyickiej nauki prawa zostały w większości przejęte od sunnitów, choć istniały istotne różnice wynikające ze specyficznego szyickiego spojrzenia na religię i na świat. Akceptowano jedynie te hadisy Proroka, które były przekazane przez członka jego rodziny; uważano, że hadisy dotyczące postępowania i wypowiedzi imamów mają ten sam status, co hadisy Proroka, chociaż nie mogły unieważniać treści Koranu czy hadisu Proroka. Konsens społeczności nie odgrywał tej samej roli co w sunnizmie; jeśli istniał nieomylny imam, to jedyną idżmą, którą można uznać, jest idżma społeczności skupionej wokół imama. Akl, czyli rozum, wykorzystywany w odpowiedzialny sposób przez kompetentne osoby, odgrywał ważną rolę jako źródło prawa.

Praca kolejnych mudżtahidów nad źródłami przyczyniła się z czasem do powstania korpusu prawa szyickiego, różniącego się pod pewnymi względami od prawa czterech szkół sunnickich. Dopuszczano swoiste małżeństwo tymczasowe, w którym prawa i obowiązki obu stron nie były takie same jak w pełnym małżeństwie; również zasady dziedziczenia były inne niż w prawie sun-nickim. Niektóre sprawy stały się przedmiotem dyskusji uczonych, szczególnie zaś obowiązki szyitów wobec ludzi rządzących pod nieobecność imama. Nie można było uznać, że dysponują taką samą legalną władzą jak imamowie, ale rodziło się pytanie, czy było zgodne z prawem płacenie im podatków i podporządkowywanie się im, jeśli wykorzystywali swoją władzę do wspierania sprawiedliwości i prawa? Czy pod nieobecność imama modlitwy piątkowe i stanowiące ich część kazania zachowywały swoją ważność? Czy można było ogłaszać dżihad, a jeśli tak, to kto miał to czynić? Uczeni w prawie twierdzili, że mudżtahidowie mają prawo ogłosić dżihad; mogli też pełnić funkcje poborców i dystrybutorów zakatu, kanonicznej jałmużny; to ta działalność wyposażała ich w pewną niezależną rolę społeczną, a co za tym idzie, ich nietykalność stawała się sprawą całej społeczności.

Przynajmniej od X wieku groby imamów stały się celem pielgrzymek. Czterech z nich pogrzebano w Medynie, sześciu w Iraku: w An-Nadżafie, gdzie jest grób Alego, Karbali (grób Al-Husajna), Al-Kazimajnie i w Samarze, a jeden