20101214 143543 bmp

czonego szlaku i wtedy staną zupełnie samotni wobec zagadki egzystencji, nie mając żadnego innego oparcia poza własną nadzieją, własną obojętnością albo własną rozpaczą.

My oczywiście już wiemy, jak filozofowie wybrnęli z tej krytycznej sytuacji. Odkryli to, co odkrywamy wszyscy, kiedy znajdziemy się w odpowiednio trudnym położeniu, a mianowicie, że rozum ludzki jest podatny na obróbkę. A zatem na straży rozumu postawili uczucia, owe racje serca, o których rozum nic nie wie; utrzymywali go też w ryzach za pomocą doświadczenia, tej uniwersalnej wyroczni ludzkości; albo namawiali do większej powściągliwości w formułowaniu sądów, uzasadniając to prawdopodobieństwem (które w razie potrzeby traktowano jako niezbity fakt), że w ostatecznym rachunku świat nie jest ani ukończonym dramatem, ani perfekcyjnie wykończoną maszyną, lecz raczej czymś wciąż niezakończonym, czymś, co wciąż jeszcze się tworzy W kolejnych wykładach spróbuję rozwinąć powyższe tezy. Będę starał się pokazać, jak filozofowie, nadal idąc za głosem rozumu, co było może i roztropne, ale nie dało oczekiwanych rezultatów, kontynuowali wysiłki, aby zakończyć budowę, stosownie wyposażyć i nadać należyty blask Państwu Bożemu swoich marzeń.

ROZDZIAŁ ffl

NOWA HISTORIA: FILOZOFIA NAUCZANA NA PRZYKŁADACH jL hisioire] nousjera voir_} pourainsi dire, l’homme en dćtail, apr&s que la morale nous fait voir en gros¹.

FONTENELLE

Głównym celem jhistoriijjest odkrywanie stałych i uniwersalnych zasad ludzkiej natury.

HUME

I

Brunetićre robi gdzieś uwagę, że urzędowe dokumenty, czegokolwiek dotyczą, nigdy nie są sporządzane z myślą o tym, iż kiedyś trafią do rąk historyków. Istotnie, wygląda na to, że ludzie żyjący w minionych epokach często postępowali w taki sposób, jak gdyby komfort pracy przyszłych historyków nie miał dla nich najmniejszego znaczenia. Gdyby Hume opublikował swoje Dialogi o religii naturalnej wtedy, kiedy zostały napisane, zaoszczędziłby mi niemało trudu. Gdyby wyszły drukiem, mógłbym wykazać, że czytali je inni filozofowie — na przykład

¹ Historia zapoznaje nas, jeśli wolno się tak wyrazić, z człowiekiem konkretnym, natomiast moralność — z człowiekiem w ogóle.

79