369

Zmieniające się społeczeństwa (lata czterdzieste i pięćdziesiąte) 371

szeniu wraz ze zmianą sytuacji politycznej i utratą przywilejów ekonomicznych. W Egipcie liczba ta zmniejszyła się z 250 tysięcy w 1937 roku do 143 tysięcy w 1960; w Libii w tym samym okresie ich liczba, wynosząca 100 tysięcy zmniejszyła się o połowę; w Tunezji spadła z 200 tysięcy do niecałych 100 tysięcy; w Maroku z 350 tysięcy do 100 tysięcy; Algierii z niemal miliona do niecałych 100 tysięcy, tymczasem do nowego państwa Izrael trwała wielka migracja Żydów z Europy i krajów Bliskiego Wschodu i Maghrebu; żydowska ludność wzrosła tu z 750 tysięcy w 1948 do 1,9 miliona w 1960; w wyniku emigracji do Izraela, Europy i do Ameryki w odpowiedniej proporcji zmniejszyły się pradawne społeczności żydowskie w krajach arabskich.

O wiele bardziej znaczącą zmianą była migracja ludności ze wsi do miast. Miał miejsce wskutek wzrostu liczby ludności wiejskiej do poziomu uniemożliwiającego utrzymanie się z ziemi; gdzieniegdzie wynikał ze zmian w technikach rolniczych: wprowadzenia traktorów na tereny, gdzie uprawiano zboża, oznaczało zmniejszenie zapotrzebowania na robotników rolnych; właściciele intensywnie uprawianych gruntów woleli zapewne wykwalifikowanych robotników niż dzierżawców. W jednym kraju, w Palestynie, przesunięcia były głównie rezultatem zmian politycznych. Przeludnienie dało się zauważyć na arabskiej wsi palestyńskiej już w 1948 roku, ale wydarzenia tego roku doprowadziły do wydziedziczenia ponad połowy jej mieszkańców; większość z nich stała się pozbawionymi ziemi uciekinierami w obozach lub slumsach Jordanii, Syrii i Libanu.

Chłopów, którzy nie mieli szans przeżycia na wsi, pociągały ośrodki władzy i handlu: mogli się spodziewać, że znajdą zatrudnienie w powiększającym się sektorze przemysłowym i w sektorze usług, i że osiągną wyższy standard życia, lepsze szanse kształcenia własnych dzieci, tysiące chłopów z algierskiej Kabylii, z Maroka i Ttmezji emigrowały ze swoich krajów do wielkich miast francuskich, oraz - w miejszym stopniu - do Niemiec. W 1960 roku we Francji było około pół miliona ludzi z Afryki Północnej. W większości jednak migranci wiejscy udawali się do miast w swoich własnych lub w sąsiednich krajach. W Maroku Casablanca rozbudowywała się znacznie szybciej niż inne miasta: w 1936 roku Uczyła ćwierć miUona mieszkańców, a w 1960 miała ich milion. Kair w 1937 roku miał 1,3 miUona mieszkańców, a w 1960 już 3,3 miliona, z czego ponad połowa urodziła się poza tym miastem. Ludność Bagdadu wzrosła z pół miUona w latach czterdziestych do 1,5 miliona w latach sześćdziesiątych. Najbardziej spektakularne było zwiększanie się populacji w Ammanie z 30 tysięcy w 1948 do ćwierci miUona w 1960; najczęściej przyrost ten był skutkiem przemieszczania się uciekinierów z Palestyny.

W wyniku tych wewnętrznych migracji w większości krajów arabskich struktura ludności zmieniała się z wiejskiej na taką, której znaczna część koncentrowała się w kilku wielkich miastach. W Egipcie już w 1960 roku niemal 40 procent ludności mieszkało w miastach; a w Kairze niemal 13 procent (a jeszcze