385

Kultura narodowa (lata czterdzieste i pięćdziesiąte) 387

Niektóre problemy gwałtownie rozwijającego się systemu edukacji występowały we wszystkich krajach pozostających na tym etapie zmian i wzrostu. Szybki przyrost ludności oznaczał, że wprawdzie więcej dzieci w wieku szkolnym się uczyło, jednak nie malała liczba tych, które się nie kształciły. Aby przyjąć jak najwięcej dzieci, szkoły otwierano szybko, klasy były zbyt wielkie, by nauka mogła przynosić efekty, a nauczyciele w większości nie byli dostatecznie dobrze przygotowani do swojej pracy. Rezultaty tego stanu dało się zaobserwować na wszystkich poziomach; szczególnie źle arabska oświata funkcjonowała na poziomie średnim, a młodzież, którą posyłano na uniwersytety z reguły nie była przygotowana do studiów wyższych. Istniała tendencja do koncentrowania się na edukacji akademickiej, która zapewniała pracę w administracji rządowej i w wolnych zawodach, nie przywiązywano zaś uwagi do szkolenia technicznego i zawodowego. Posługiwanie się siłą rąk i rozumem nie było zgodne z koncepcją oświaty w islamie, podobnie jak w większości kultur sprzed współczesności. Jednakże rozwój przemysłu naftowego wprowadzał zmiany, a co za tym idzie arabscy robotnicy zdobywali wiedzę i umiejętności, które mogli wykorzystywać w innych dziedzinach gospodarki.

Istniały jednak problemy, które stanowiły wyraz specyficznych doświadczeń historycznych społeczeństwa arabskiego. Uzyskując niepodległość, odziedziczono różne typy szkół: publiczne, prywatne, nowoczesne i tradycyjne muzułmańskie; nauczano w nich po arabsku, a także w językach europejskich, zwykle po angielsku lub francusku. Niezależne rządy dążyły do ujednolicenia systemów kształcenia i podporządkowania ich państwu. Tradycyjne szkoły muzułmańskie zamykano albo włączano w system szkolnictwa państwowego; dawny meczet Al--Azhar w Kairze stał się częścią nowoczesnego uniwersytetu, Zajtunę w Thnisie zamieniono w szkołę szari’atu należącą do uniwersytetu w Tunisie; uczelnia Al--Karawijjin w Fezie praktycznie przestała istnieć jako instytucja oświatowa, ale szkoły w Medynie i w szyickich miastach Iraku, gdzie znajdowały się mauzolea imamów, kontynuowały działalność w niezmienionym kształcie.

W niektórych krajach obce szkoły dostały się pod nadzór państwowy; wykładano w nich zgodnie z narodowym programem szkolnym. Były jednak wyjątki: w Libanie dwa zagraniczne uniwersytety - amerykański i francuski - nadal się rozwijały niezależnie, chociaż obok nich otwarto uczelnię państwową; w Egipcie Kairski Uniwersytet Amerykański oraz katolickie szkoły misyjne pozostające pod dyplomatyczną ochroną Watykanu zdołały zachować swoją samodzielność. Szkoły podlegały tendencji arabizowania; w tych zagranicznych placówkach, gdzie nauczano W językach obcych, teraz w znacznie większym zakresie używano arabskiego. Na poziomie szkolnictwa podstawowego było to regułą. W Syrii trzymano się jej do tego stopnia, że poniżej jedenastego roku życia nie nauczano żadnych języków obcych, co miało swoje konsekwencje