g4 bmp

E. Andrzejewska-Golec, L. Świątek

Rodzina: Trypanosomatidae

1. Gatunek: Trypanosoma gambiense Dutton - Świdrowiec gambijski

Występowanie. Pasożyt bytujący w krwi i płynie mózgowo-rdzeniowym człowieka oraz niektórych zwierząt (antylop, świń, owiec, kóz, bydła) w tropikalnej Afryce, po raz pierwszy wykryty w Gambii, stąd nazwa gatunkowa. W Polsce nie występuje.

Budowa. Tworzy postacie: trypomastigota i epimastigota. Pierwsza z nich osiąga długość 10-30 pm, szerokość 1-3,5 pm; w osoczu krwi przybiera kształt liter C, V lub S (ryc. 2).

Zarażenie. Postacią inwazyjną dla człowieka (i innych żywicieli) jest trypomastigota, która wnika do organizmu człowieka w czasie ukłucia much tse-tse (najczęściej jest to gatunek Glossina palpalis) zarażonych świdrowcem. Owady te występujące w Afryce, są pasożytami czasowymi człowieka i zwierząt, piją krew w dzień, zarówno samice jak i samce.

Możliwe jest zarażenie płodu poprzez łożysko (trypanosomoza wrodzona) lub w czasie przetaczania krwi (trypanosomoza potransfuzyjna).

Rozwój. Postać trypomastigota pasożytuje w osoczu krwi, następnie w limfie i płynie mózgowo-rdzeniowym. Postacią inwazyjną dla much tse-tse jest również postać trypomastigota, którą zarażają się ssąc krew człowieka lub zwierząt. Postać ta przekształca się w ciele owada w postać epimastigota, a następnie w gruczołach ślinowych much - w trypomastigota. Świdrowce nie wyrządzają muchom tse-tse żadnej widocznej szkody.

Chorobotwórczość. Świdrowiec gambijski wywołuje u człowieka śpiączkę afrykańską - trypa-nosomozę (ttypanosomosis), która przebiega w dwóch fazach:

I - okres przebywania pasożyta w osoczu; charakteryzuje się nieregularną wysoką gorączką,

dreszczami, bólami głowy, powiększeniem węzłów limfatycznych i śledziony;

II - okres występowania świdrowca w płynie mózgowo-rdzeniowym; występują wówczas zabu

rzenia psychiczne, stany pobudzenia i śpiączki prowadzące do ogólnego wyniszczenia organizmu i śmierci.

Objawy trypanosomozy związane są z obecnością toksycznych produktów przemiany materii pasożyta. Rocznie z powodu śpiączki afrykańskiej umiera na świecie ok. 5 tys. osób.

Wykrywanie. Materiałem do badania są: krew, punktat z mostka, osad płynu mózgowo-rdzeniowego. W rozmazie bezpośrednim widać pasożyty poruszające się charakterystycznym ruchem świdrującym; w rozmazie utrwalonym i zabarwionym barwnikiem Giemsy (fabryczny preparat zawierający eozynę i ażur metylowy, barwi także bakterie i riketsje) oraz w preparacie tzw. grubej kropli krwi wykrywa się postać trypomastigota.

) Liczby >v nawiasie oznaczają pozycję piśmiennictwa (patrz str. 108). z którego reprodukowano daną rycinę.