klsti127

. MOSZYŃSKI.’ KULTURA LUDOWA SŁOWIAN

. MOSZYŃSKI.’ KULTURA LUDOWA SŁOWIAN

118. Motyka. Pow. Sol-vy£egda, gub. Vołogda, Wielkorus. Źivaja Sta-rina, t. 8,

narzędzia oraz jego lżejszych lub cięższych odmian są dość różne. Z szeroko rozpowszechnionych wymienić należy następujące: motyka> ciapka i t. p., kopaczka i t. p. Poczęści te same nazwy służą i dla kopaczek (ob. § 211). — U Słowian bałkańskich szerokiem rozpowszechnieniem cieszy się też narzędzie podobne do kilofa, zwane kazma, trno-kop i t. d.; posługują się niem zwłaszcza przy uprawie twardych, kamienistych gruntów (fig. 108); znane ono jest i w Polsce etc.

Narzędzia w rodzaju łopat oraz motyk odgrywają dziś mimo wszystko na ziemiach sło-1898 "str. 24 wiańskich naogół całkiem nieznaczną rolę w po-rys. 19.    równaniu z narzędziami do orki, jako to

radiami, sochami, płużycami i pługami.

158. Najważniejszym kopalnym okazem radła, pochodzącym z ziem zajętych dziś przez Słowian, jest narzędzie znalezione w połowie ubiegłego stulecia (r. 1858) w Papowie pod Toruniem (fig. 119 B). Wykopano je na łące w torfie na głębokości 37* stóp reńskich. Bardzo do niego podobne znaleziono też w Wiewiórkach, w powiecie grudziądzkim (fig. 119 A). Najbliższe względem tych dwu okazów pod

119. A. Radło wykopane w Wiewiórkach, pow. Grudziądz. Muz. miejskie w Grudziądzu. Rys. ks. Wł. Łęga — B. Radło wykopane w r. 1858 w Papowie pod Toruniem na torfiastej łące na głębokości 3*.^ stopy reńskiej. Muz. miejskie w Toruniu. Rys. autor.

względem typologicznym jest radio wykopane na dzisiejszych tery-torjach niemieckich (dawniej słowiańskich) w Dabergotz w okolicach Berlina (fig. 120). Chronologja wszystkich trzech zabytków jest zupełnie nieznana. Typ radła, do którego one należą, jest krzywogrza-dziełowy¹: cechuje go krzywa grządziel, której tylny zgięty koniec

łączy się bezpośrednio z płozem (wzgl. z rękojeścią rylcową). Otwory wtyle płozu radeł kopalnych służyły cło umocowania pojedynczej rękojeści.    "    " '    ‘    '——

Radło krzywogrzadzielowe w postaci zupełnie czystej nie jest dziś znane na obszarze Słowiańszczyzny północnej; jednak nie wy-ginęło na tych obszarach doszczętnie. ~    ~—

Tak w okolicy Chojnik na Polesiu rze-czyckiem były w użyciu radła niemal czystego krzywogrządzielowego typu, wyróżniały się one tylko posiadaniem słupicy i odkładnic, oraz dwu rękojeści zamiast jednej (fig. 121); także w połu- 120 Radło wykopane w Dabergotz dniowych Czechach są używane narzę- pod Berlinem. ZfE, t. 56, r. 1924, dzia, związane stosunkiem pokrewień- ^str; ^r5^rs- ¹ (^racllicę znaleziono

,    ,    .    _ ,    _TTT    później osobno; rysunek wyo-

stwa z tu omawianym typem. Wyraźne f .    .    , .    , .

^{J J} r    J    braza więc narzędzie poczęsci re-

ślady jego wpływów zdradzają też me-    konstruowane),

które radła północno-zachodnio-mało-

ruskie (fig. 123—125), dawne radła węgiersko-małoruskie i niektóre z pługów stepowych, zwanych sabanami (fig. 151), oraz pewne pługi bałkańskie (fig. 149, 150). Na terytorjum Słowiańszczyzny bałkańskiej występuje ten sam typ w mniej lub więcej czystej postaci na pewnych obszarach Bułgarji i Maeedonji. Niektórzy przypuszczają nawet, że dość pospolity w Bułgarji ramowato-krzywogrządzielowy kształt radła (wy-obrażony na rys. 136) powstał przez zmieszanie typu krzywogrządzielowego (p. np. rys. 122) z ramowatym (g 162)."

159. Obaczmy teraz, jaki jest poza słowiański zasiąg krzywogrządzielowego radła w postaci czystej i w tych postaciach pochodnych, które z całą 121. Radełko krzywogrządzielowe pewnością można do niej odnieść. Poza (soSka) używane do radlenia kar- Estonją, Jutlandją, pewnemi okolicami tofli, orania ogrodów i wyorywania Niemiec oraz niektóremi innemi punk-rowków ściekowych na oziminach. _tamj północno-zachodniej i zachodniej Rudno, Chołmycz, Wielki Bór etc. t-,    ,    ,    ,    . .

Polesie wschodnie. Z. S. S. R. Wg ^Eur<W’ ^skł^{d radto} krzywogrządzie-rysunku Cz. Pietkiewicza. Iowę znane jest jako używane do dnia dzisiejszego, lub też jako kopalne, główny regjon jego rozpowszechnienia obejmuje kraje nadśródziem-nomorskie i to zarówno w Europie, jak w Azji i Afryce. Tu, nad SrodzTemnem morzem leży oddawna główne ognisko tego typu; do ziem północno-słowiańskicb został on więc, być może, przyniesiony

przedniej części płozu. — W_radiach nie posiadających, płozu, jest rylec (fig-126—129). Jeśli rękojeść stanowi jedną całość z rylcem, mówi się wtedy o rękojeści

1

Grządzielą nazywa się dyszel radła; płozem — część dolna, sunąca po ziemi; słupicą — część łącząca grządziel z płozem; radlicą — żelazne okucie