klsti123

144

t. Moszyński: kultura ludowa słowian

gólności na rozległych przestrzeniach południowej Rosji, nietylko nie są zmuszeni uciekać się do gnojenia, lecz przeciwnie muszą go nawet unikać, gdyż wygnojenie ziemi wywarłoby szkodliwy wpływ na uprawne rośliny, powodując zbyt bujny wzrost, a nie dając dobrego ziarna.

Gnojenie ziemi praktykowane jest i przez Słowian bałkańskich, ale brak mi bliższych wiadomości o tem, w jakiej mierze jest u nich rozpowszechnione.

Niewątpliwie dzisiejsza gęstość zaludnienia środkowej i północnej Wielkorusi, Białorusi, Polski oraz innych leśnych, małourodzaj-nych, lub całkiem płonych krajów słowiańskich i niesłowiańskich została spowodowana m. i. głównie dzięki intensywnemu gnojeniu pól. N aj pry mi ty w niej sz e rodzaje gospodarki, spotykane na tych obszarach a obywające się zwykle bez gnojenia, mianowicie jedno- i dwupolówka, mogą dawać obfity plon tylko pod warunkiem dysponowania znacz-neini przestrzeniami wolnej ziemi; uniemożliwiają więc gęste osadnictwo. Z chwilą bowiem gdv ludność zbyt się rozmnoży, jednopo-lówka z konieczności zniknąć musi zupełnie, a natomiast dwupolówka, skazana na coraz częstsze powracanie'do leśnych odłogów, szybko wyczerpuje urodzajność niewypoczętej należycie ziemi, skutkieinczego plony maleją i niedostatek kładzie kres dalszemu~~wżrostowi zalucT⁷"^-ińenia. Z tego widzimy jak wielkim krokiem naprzód_\vIdzieTach kultury^ był wynldnzelr^gnofeńraTumózTIwiając^ zarzucenie prymitywnych t^pów gospodarki i przejście do typów wyższych.

15t>. Gnoje ule^póF"Jókdń^wa^się^ zarówno u Słowian północnych, jak i południowych, dwojako: przez ko szaro w a nic i naw oże-n i e. Pierwsze polega na grodzeniu koszar dla b£dła w coraz to~Im~ nem miejscu uprawianego pola; bydło, spędzając noce w koszarach, użyźnia rolę. Drugie zasadza się na rozrzucaniu po polach gnoju, przywiezionego lub przyniesionego w koszach z obór etc. Z gnojeniem, pól uura-wuycli zwiazane_jesj^_użycie specjalnych narzędzi w ro-d^ajp^wideł i haków drewnianych. Te ostatnie, t. j. haki, nie przedstawiają, zdaje się,"nic” specjalnie Wapnującego; co najwyżej zasługiwałyby na uwagę ich nazwy. Natomiast wcale zajmujące są typy wideł do g n o i u. Widły te, dziś już pospolicie żelazne, dawniej były drewniane. Prymitywny ich typ, w rodzaju wyobrażonego na fig. 111 B, występował na zachodnich krańcach rdzennej Polski z jednej, a zaś poza tem na jej północy, północnym wschodzie i w krajach północno-ruskich z włączeniem Polesia etc. z drugiej strony. Charakteryzowało ten typ lekkie wygięcie całego narzędzia, oraz płaskawe obrobienie zębów. Na końcach zębów bywały wbite żelazne narogi (fig. 111 D). Podobne widły używano też w Finlandji, na Węgrzech etc. Na północnej Małorusi zwie się takie narzędzie s o chór, a tę samą nazwę nosi także na Białorusi. W środkowo-zachodniej, oraz w południowo-zachodniej części rdzennej Polski miejsce wideł, wyrabianych z jed-