klsti136

klsti136



102 l. Moszyński: kultura ludowa słowia

wszędzie powtarzają się najdokładniej wszystkie szczegóły jej konstrukcji, a różnice, jakie się dają dostrzegać, są zupełnie drugorzędne. Natomiast socha łopatkowa tworzy odmiany i daje formy pochodne, których najważniejszą grupę stanowią t. zw. Juisule (kosula). Istota obu tvnów. a zarazem ich cechą wspólną jest rozsochaty rylec Główna różnice, dzielą'cą sochę dwupolicową od typowej sochy łopatkowej (nie — od kosuli!), stanowi zastosowanie w celu odwalania ziemi dwu po lic, t. j. odkładnic (ob. fig. 140 A p1, p2), podczas gdy

Mapka 6. Zasiąg sochy w Polsce. A. Socha dwupolicową; — a. „Sochk" — nazwa dawnego narzędzia do orki (płużycy lub drewnianego pługa). — B. Socha łopatkowa.

w sosze łopatkowej służy do tegoż celu łopatka (ob. fig. 143, ł). Ale ta różnica, choć dziś bardzo charakterystyczna, rozwinęła się dopiero przy niezależnem od siebie doskonaleniu obu typów. Różnicą najbardziej bijącą w oczy, jest odmienna obsada rylca: w sosze dwu-

, Pod nazwą sochy są zresztą znane na północnej Rusi i narzędzia o nieroz-widlonym rylcu, t. j. radła szerokorylcowe (ob. § 161).

zostaje kwestja otwarta, z jakich pobudek ta zamiana nastąpiła.

policowej —_grządzię.l, t. i. rodzaj dyszla, zaś w łopatkowej, t. z w. obże, t. ]. rodzaj hołobłi (porówn, fig. 140 A i fig. 143). JednalTw~przypuiźczaI^ nym prototypie sochy łopatkowej, wyobrażonym na fig. 141, i ta różnica znika; pozostaje tylko odmienny kształt* rękojeści u grządzieli.

169. Najprymitywniejsza socha dwupolicowa, jaką moglibyśmy sobie wyo-" brazić po odrzuceniu polic, medlicy i t. p. dodatków późnego pochodzenia, najdokładniej upodobni się do rjidła rylcowego typu wyo-brażonego na rysunkach 127 wzgl. 129. Jakoż według pewnych wskazówek radło 4o_ byłoby istotnie zacząć kiem sochy dwupolicowe]

(nie — sochy wogóle!), zmieniając się "w“rną~z~cKwttąr gdy rylec' pófedyńczy*”za-* sfąpiono rozsocfratym.- Po'


Mapka 7- Zasiąg sochy w Europie. — A. Socha -dwupolicowa. — B. Socha łopatkowa (oraz t. zw. kosula i t. p.). Linja kreskowana przecinająca Wołgę oznacza północną granicę sabana (§ 178).



w. Wg U. T. Sireliusa, Su omen kansanomaista kult-tuuria, t. I, r. 1919, tabl. 18, fig. 1.


Bardzo prymitywna socha — prawdopodobnie bezpośrednia forma macierzysta typu łopatkowego — istnieje do dziś dnia na północno-wschodnich krańcach Europy (ob. fig. 141). Podóbne prymitywne narzędzia, odznaczające się małemi wymiarami, bywają dziś jeszcze tu i owdzie na pozasłowiańskich terenach północno-wschodniej Europy używane do uprawy ręcznej. W gruncie rzeczy są to ciężkie drewniane sapki, dla których analogję widzimy w nowoczesnych sapkach żelaznych, posiadających kształt dwuzębnej motyki. Lekkie, drobne formy takich drewnianych sapek spotykamy np. na 141. Prymitywna soeha fiń- Polesiu (fig. 142); należą one do narzędzi mo-ska, służąca do uprawy ła- tykowych, wzgl. kopaczkowych. Ponieważ od opisanej wyżej prymitywnej sochy (fig. 141) do dzisiejszej udoskonalonej, w rodzaju wyobrażonej na fig. 143, istnieje szereg stopniowych przejść, więc w zgodzie też z wskazówkami geograficznego rozmieszczenia przejściowych odmian, można przypuszczać, że socha łopatkowa rozwinęła się z ciężkich form drewnianej sapki, t. i. dwuzębnej kopaczki.

170. Wobec rzadkości pomysłu rozsocliatego t. j. rozwidlonego narzędzia do orki (widzieliśmy je tylko w północno-wschodniej Euro-


Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
klsti129 152 i. Moszyński: kultura ludowa słowian że spotykały się w starożytności w południowej Eur
klsti082 102 i. MOSZYŃSKI: KULTURA LUDOWA SŁOWIAN i Ameryki. Bowiem na znacznych obszarach tych lądó
klsti100 120 {. Moszyński: kultura ludowa słowian 133. Pewien odpowiednik dla zasięgu okrzyku a skii
klsti102 122 k. Moszyński: kultura ludowa słowian środkowo-południowego Polesia, we wsi Hlinnem, na
klsti104 124 K. MOSZYŃSKI: KULTURA LUDOWA SŁOWIAN W obrębie Słowiańszczyzny występują głównie dwie r
klsti115 186    K. MOSZYŃSKI: KULTURA LUDOWA SŁOWIAN ułów,, umieszczanych w rozsypce
klsti117 138 K. MOSZYŃSKI: KULTURA LUDOWA SŁOWIAN tylko do rozpoczęcia hodowli roślin. Choć więc na
klsti123 144 t. Moszyński: kultura ludowa słowian gólności na rozległych przestrzeniach południowej
klsti125 146 K. MOSZYŃSKI: KULTURA LUDOWA SŁOWIAN jiej sztuki drzewa, zajmowały oddawna widły złożon
klsti131 156 i. Moszyński: kultura ludowa słowian słowiański". Naogół biorąc, głównem jego gnia
klsti141 168 K. MOSZYŃSKI: KULTURA LUDOWA SLOWIA deskę, przytwierdzoną z prawej strony g-rządzieli
klsti143 170 K. MOSZYŃSKI! KULTURA LUDOWA SŁOWIAN 147. Pług jednoręczny. Kaszuby (odkładnicy na odry
klsti145 172    K. MOSZYŃSKI: KULTURA LUDOWA SŁOWIAN nocna granica sabana leżała w XV
klsti149 176 K. MOSZYŃSKI’. KULTURA LUDOWA SŁOWIAN przezeń z obcych początków i 3) przejęte w gotowe
klsti151 "178 L. MOSZYŃSKIl KULTURA LUDOWA SŁOWIAN Po tej dygresji, rzucającej nieco światła na
klsti159 186 i. Moszyński: kultura ludowa słowian ma nadzwyczaj obszerny zasiąg w obrębie Słowiańszc
klsti161 188 C. MOSZYŃSKI: KULTURA LUDOWA SŁOWIAN w Polsce i to zarówno w Polsce rdzennej, iak i na
klsti177 204 [. Moszyński: kultura ludowa słowian myśli kapicowy cep zachodniolitewski, powiadają o
klsti179 2Ut)    K. MOSZYŃSKI: KULTURA LUDOWA SŁOWIAN nocno-wschodnio-europejski. w E

więcej podobnych podstron