Przechwytywanie w trybie pełnoekranowym 03 022219

A. UukwtU Kutamt /n-hlń-ti' Tnyit. ZagaMah ItkttMnt.Wtnatmia XOS

ISBN IMit IłSłn *. O hy WN PWN .VI*

4 Podstawowe pojęcia teoretyczne kultury języka. Teksty, uzus, norma, system

Tym, z czym stykamy się bezpośrednio, co możemy obserwować i analizować w sferze języka, są teksty językowe - indywidualne wypowiedzi mówione lub pisane. Mają one określoną budowę, sygnał)' początku i końca i są przekazywane (wygłaszane lub zapisywane) przez określonego nadawcę do odbiorcy w pewnej sytuacji komunikatywnej.

Tekst jest całością, która odznacza się wewnętrzną spójnością formalną (np. gramatyczną) i treściową, czyli jest koherentny, a dzięki temu. że ma sygnały graniczne, daje się oddzielić od innych tekstów. Tekstem może być zarówno jedno słowo (np. -Aaaafjako okrzyk wyrażający zdziwienie lub podziw), zdanie (np. To ja już sobie pójdę...), akapit, jak i cały utwór literacki. Każdy tekst odznacza się jcdnostkowością. nictrwałością i indywidualnością. W zasadzie nic ma dwóch tekstów identycznych, gdyż nawet kwestie roli teatralnej, wypowiadane wielokrotnie przez aktora w czasie kolejnych przedstawień tej samej sztuki. różnią się od siebie tempem mówienia, wyrazistością artykulacji, sposobem wyróżniania elementów tekstu, miejscem zawieszenia głosu (nie wspominając już o możliwych drobnych zmianach leksykalnych) itd. .

Teksty są nietrwałe: zdecydowana większość wypowiedzi ustnych nic jest zapisywana i nie może być odtworzona bez minimalnej choćby zmiany. Wiele tekstów pisanych też trwa nie dłużej niż nośnik, na którym zostały zapisane. Istnieje, oczywiście, możliwość utrwalenia zarówno tekstu mówionego (to dopiero od nieco ponad stu lat), jak i pisanego (to od wielu tysięcy lat), jednakże teksty utrwalone zawsze stanowią jedynie niewielki procent wszystkich powstających tekstów językowych.

O indywidualizacji tekstów przesądza to. żc każdy z nich ma nic tylko cechy wspólne wszystkim tekstom, powstałym w danym czasie w danej społeczności językowej, lecz także cechy jednostkowe, niepowtarzalne. Cech wspólnych jest oczywiście więcej, to one umożliwiają wypełnianie przez tekst jego podstawowych funkcji (głównie komunikatywnej, ale też np. perswazyjnej czy estetycznej), ale cechy indywidualne są nie mniej ważne. To dzięki nim rozpoznajemy autora, bądź jako określonego człowieka (np. żona po charakterystycznej wymowie głoski r rozpoznaje teksty wygłaszane przez męża), bądź jako przedstawiciela określonej grupy wiekowej, społecznej, zawodowej czy mieszkańca pewnego terytorium. Na przykład osobę wymawiającą: gienerat, inteligiencja rozpozna się jako należącą do najstarszego pokolenia; kogoś, kto używa określenia szneka z glancą - jako mieszkańca Wielkopolski, a tego. kto używa określeń pikować rewersy ręką. zaprasowywać przodek sztuki, wyprawiać kieszenie - jako krawca starszego pokolenia. Teksty językowe zawierają więc nic tylko cechy rclcwantne (istotne) dla właściwego odczytania komunikatu.