Przechwytywanie w trybie pełnoekranowym 03 022241

Kultura języka polskiego. Teoria. Zagadnienia leksykalne - Andrzej Markowski - iLibrary Reader

Limit wydruku: 0

Strona 23/293    £1 © ©    © @

A. UukWtU KutOmt /n&lń-ti' f.o.M    Wmw«‘j!(II5

ISBN 1MH I4$ł»«. O hy WN PWN Jrt>S

1. System tworzy pewną potencję języka, zawiera modele, które mogą być realizowane; w normie realizują się niektóre z tych możliwości. 2. System obejmuje całość - wszystkie elementy językowe; norma stanowi wybór tych z nich. które są faktycznie używane i aprobowane społecznic. 3. Z drugiej strony w normie występują elementy językowe, które nie mają oparcia w modelach systemu dlatego, źc modele takie już w systemie nic występują, albo dlatego, ze jeszcze się w nim nic wykształciły.

W systemie z jednej strony istnieją więc takie modele słowotwórcze, flcksyjnc czy składniowe, które nie są całkowicie wyzyskane w normie, a z drugiej - występują w nim modele alternatywne (równoległe) o takiej samej funkcji i znaczeniu, w normie zaś zazwyczaj wybiera się (realizuje) jeden z takich modeli. Ponadto są w niej formy wyjątkowe, nicającc oparcia w modelach systemowych. Zilustrujmy przykładami te trzy zjawiska.

•    W systemie w-spółczcsncj polszczyzny istnieje następujący model tworzenia rzeczowników odprzymiotnikowych. oznaczających cechę: TEMAT PRZYMIOTNIKA + FORMANT -ość. Zgodnie z tym modelem powstał)' i weszły do normy setki wyrazów, m.in. wysokość, szerokość, szarość, grubość, potworność, delikatność itd. Ten sam model realizowałyby rzeczowniki *brzydkość, 'fioletowość, "łasość, gdyby faktycznie były powszechnie używane. Tymczasem są one formacjami potencjalnymi, które mogą się wprawdzie pojawiać w tekstach polszczyzny i będą dla odbiorcy zrozumiałe (por. Zdziwiła mnie brzydkość tego domu; Fioletowość nosa świadczyła o zmarznięciu chłopaka; Jej łasość na cukierki jest nie do opanowania), nic wchodzą jednak (już albo na razie⁴’) do normy językowej, z różnych zresztą powodów. Rzeczownik brzydkość „przegrał w konkurencji" z wyrazem brzydota, o tym samym znaczeniu, utworzonym według innego modelu słowotwórczego (zresztą dziś już niewykorzystywanego w polszczyźnic do tworzenia nowych słów, czyli nieproduktywnego). Rzeczowniki fioletowość i łasość określają cechy, które widocznie dla współczesnych Polaków nie są na tyle istotne, by nadawać im odrębne nazw)-; wystarczą konstrukcje składniowe: to, że jest fioletowy, bycie fioletowym; to, że jest łasy, bycie łasym.

•    Narzędnik liczby mnogiej rzeczowników tworzy się współcześnie według modelu TEMAT RZECZOWNIKA + KOŃCÓWKA -ami. W ten sposób powstały tysiące form. m.in. chłopcami, tygrysami, stołami, pocahmkami. panienkami, szafami, polami, źrebiętami, ramionami. Zgodne z tą systemową regułą są więc też formy *braciami, •gościami, * konia mi, •dzieciarni, *ludziami, *n icianti, pozostające dziś poza normą polszczyzny. Formę narzędnika lm tych i kilku innych rzeczowników utworzono bowiem według innego, nieproduktywnego dziś modelu fleksyjncgo: TEMAT RZECZOWNIKA + KOŃCÓWKA -mi. Za-

⁴⁵ Rzeczownik brzydkość był w normie polszczyzny co najmniej do końca XIX w., jak o tym świadczą cytaty ze słownika Lindego (Jćawsze się brzydzit mówić z białogłowami, i tak od nich uciekał, fakby miałjakąś widzieć/e brzydzoną brzydkość") i słownika Doroszewskiego (.jV<? widok kalekich ciał, spoczwanonych postaci na sztychu, wzdrygat się, czufąc instynktownie ich brzydkość, oswoić się z mmi nie mógł” - cytat z Kraszewskiego).

Kultura języka polskie... te Zrzuty ekranu    B Picasa 3