Przechwytywanie w trybie pełnoekranowym 03 022225

Kultura języka polskiego. Teoria. Zagadnienia leksykalne - Andrzej Markowski - iLibrary Reader

Limit wydruku: 0

Strona 21 /293    £1 © ©    © @

A. UukWtU KutOmt jflytar.i»M    Wmw«‘j!(II5

ISBN 1MH I45łn «. O hy WN PWN Jrt>S

lecz także cechy dodatkowe, niejako nadmiarowe, nic mniej istotne dla ich charakterystyki, a także indywidualizm)' językowe i formy pojawiające się rzadko i sporadycznie.

W tekstach znajduje odbicie uzus językowy, czyli panujący w pewnym środowisku albo występując)' powszechnie w pewnych typach tekstów zwyczaj używania takich, a nic innych form językowych. Są to zarówno te wyrazy, ich formy i połączenia, które zyskały powszechną aprobatę i są uznawane ogólnie za poprawne, jak i takie składniki tekstów, które dotąd jej nic zyskały i rażą niektórych członków danej społeczności, niemniej mają charakter obiegowy i są tradycyjnie używane.

W odmianie potocznej współczesnej polszczyzny do uzusu należą na przykład formy zaczełem, wyłanczać, wymowa [robioł], [czekaliśmy], konstrukcje jak żeśmy zjedli, brać się za sprzątanie, które wciąż nie zyskują aprobaty w kręgach normotwórczych (np. wśród tradycyjnej inteligencji). W uzusic stylu urzędowego mieszczą się takie wyrażenia, jak w nawiązaniu do pisma..., w odpowiedzi na..., w załączeniu przesyłamy..., pozostające poza normą polszczyzny ogólnej. W uzusic różnych gwar zawodowych mamy konstrukcje elektrofiltr. tonokilometr. badania na cukier, niczaliczanc do polszczyzny ogólnej'*⁰.

Przytoczenie powyżej (dla wyrazistości) jako ilustracji zjawisk należących do uzusu wyłącznie form nicaprobowanych w języku ogólnym może błędnic sugerować. żc uzus i norma językowa to zjawiska mające niewiele elementów wspólnych; tymczasem jest przeciwnie: zdecydowana większość wyrazów, form i połączeń wyrazowych, występująca powszechnie w tekstach współczesnej polszczyzny (czyli stanowiąca jej uzus). tworzy także jej normę językową. Jest to bowiem zbiór tych elementów językowych, a więc zasób wyrazów, ich form i połączeń oraz inwentarz sposobów ich tworzenia, łączenia, wymawiania i zapisywania. które są w pewnym okresie uznane przez jakąś społeczność (najczęściej przez całe społeczeństwo, a przede wszystkim przez jego warstwy wykształcone) za wzorcowe, poprawne albo co najmniej dopuszczalne. Użycie środków językowych należących do normy nic naraża autora tekstu na zarzut, żc mówi (pisze) źle. błędnic, nic tak. jak to jest przyjęte.

Takie zdefiniowanie normy językowej sytuuje ją jako element wewnętrznej organizacji języka, a środki normatywne pozwala określić jako pewną część wszystkich środków systemu językowego. Przez system językowy będziemy bowiem rozumieć ogół morfcmów " występujących w języku i modeli ich łączenia, a także reguł ich zespalania w jednostki tworzące tekst. Do systemu należą

^4,1 Omówienie odmian polszczyzny zob. s. 104-114.

⁴¹ Mottem lo najmniejsza cząstka systemu językowego, mająca nie tylko określoną formę, lecz także niosąca pewną treść. Morfemy dzieli się na leksykalne, np. traw-. lew-, koch-, chodź-, btal-, mat-, siedem-, twój-, za. od. nawet, słowotwórcze, np. -tk. -owiec. do-, -o-. -owy, i gramatyczne (fleksyjne). np. -a. -ej. -emu. -ami. -ich. -ant. -isz. -by. Połączenie morfemu leksykalnego i gramatycznego daje formę wyrazową (wyraz tekstowy), np. trawy. lwami, kochasz, białemu-, połączenie morfemu leksykalnego i słowotwórczego daje nową jednostkę językową, nowy leksem, np. słonik, naukowiec, kochanek, białawy, /tochintztC.

Kultura języka polskie...    ^ Zrzuty ekranu    B Picasa 3