Przechwytywanie w trybie pełnoekranowym 03 023600

5* Kultura języka polskiego. Teoria. Zagadnienia leksykalne - Andrzej Markowski - iLibrary Reader

Limit wydruku: 0

Strona 106/293    £1 © ©    © &

A. UukwtU Katrum Jftyła /n-hlń-ti' Tnyit. ZagaMah ItkttMnt.Wtnatmia XOS ISBN IMH I45łn «. O hy WN PWN JfrtS

do tej odmiany, zwłaszcza wówczas, kiedy nazywają charakterystyczne realia wiejskie nicmającc nazwy ogólnej, np. żętyca, oscypek, watra, olawa. W innych wypadkach również one są uznawane za elementy niepoprawne w tekście ogólnym, np. wyraz>' dyć, jeno, pozbadnąć, do cała. Trudniej rozpoznawalne są dialcktyzmy semantyczne, czyli wyrazy użyte w języku ogólnym w znaczeniu charakterystycznym dla gwary ludowej, np. podlaskie naładować ‘naprawić’ czy mazurskie kalka ‘wapno’. Użycie ich w języku ogólnym może prowadzić do nieporozumień, np. naładować samochód zostanie zrozumiane jako ‘nałożyć coś na samochód’, a w intencji mówiącego chodziło o naprawienie auta.

Gwary ludowe Istnieją zasadniczo tylko jako język mówiony. Polszczyzna ogólna występuje zaś w dwu głównych typach wypowiedzi - jako język mówiony i jako język pisany. Język mówiony, pierwotna forma mowy ludzkiej, jest bardziej spontaniczny, mniej sformalizowany niż język pisany. Różnice między nimi są szczególnie widoczne w składni wypowiedzi, ale występują także w zakresie słownictwa i (rzadko) we fleksji.

Składnia języka mówionego jest dość swobodna - dostosowana do sytuacji mówienia, wspomagana gestami i mimiką. Charakterystyczne są dla niej zdania formalnie niedokończone i eliptyczne, a także liczne powtórzenia, przeskoki myślowe itd. Dość długo reguł)' składniowe polszczyzny ogólnej formułowano na podstawie wypowiedzi pisanych (zwłaszcza tekstów literatury pięknej), co prowadziło do przekonania, że składnia polszczyzny mówionej, aby była poprawna, musi być na niej wzorowana. Obecnie przyjmuje się, że składnia mówiona jest po prostu inna niż pisana, ale nic gorsza od niej: jeśli tylko dobrze służy porozumiewaniu się osób mówiących (czyli - jeśli jest funkcjonalna), należy ją uznać za poprawną. Nie jest więc słuszne zwracanie uwagi na przykład na to, by „zawsze mówić pełnymi zdaniami" lub by „nie rozpoczynać zdania od więc". Te reguły dotyczą bowiem przede wszystkim składni języka pisanego, a ponadto starannej składni języka mówionego. Staranna składnia mówiona jest wskazana w oficjalnych odmianach języka, takich jak przemówienie, kazanie, wykład, wystąpienie sejmowe, dyskusja radiowa czy telewizyjna. Tego typu wypowiedzi są zazwyczaj wcześniej przemyślane, a czasem także przygotowane w formie konspektu wystąpienia. Dla składni pisanej oprócz większej dyscypliny i uporządkowania wewnętrznego typowe jest występowanie dużej liczby zdań złożonych podrzędnie, często złożonych wielokrotnie. Pojawiają się tu także takie konstrukcje, jak imiesłowowe równoważniki zdań, bardzo rzadkie w polszczyźnie mówionej (dotycz)' to zwłaszcza równoważnika zawierającego imiesłów uprzedni).

Słownictwo mówione jest również swobodniejsze od pisanego, więcej w nim środków nacechowanych ekspresywnic, a przede wszystkim znacznie częstsze są wyrazy charakteryzujące sytuację mówienia i do niej się odnoszące, np. zaimki ta. teraz, wczoraj, zaraz, wyraz)' typu no, ejże, słyszysz, wiesz, niezrozumiałe albo niejasne poza określonym dialogiem. W słownictwie pisanym jest wńęcej wyrazów obcych i crudycyjnych, a także wyrazów ograniczonych zawodowo (w tym terminologii). Sprawnością językową wykazuje się ten, kto widzi różnice

106

Kultura języka polskie...    ^ Zrzuty ekranu    B Picasa 3