Przechwytywanie w trybie pełnoekranowym 03 023735

wać. i żc umiejętność poprawnego (..ładnego") mówienia jest w pewnych wypadkach podstawa oceny człowieka. W niektórych środowiskach (głównie: starej inteligencji²⁵⁹) język jest traktowany jako wartość sama w sobie (imma-nentna. autoteliczna), w innych - jako wartość użytkowa (instrumentalna) (por. rozwinięcie tych pojęć na s. 12-14), co jednak w każdym wypadku prowadzi do zainteresowania nim i. przynajmniej deklarowanej, troski o jego poprawność i sprawność.

Ważną kwestią z zakresu świadomości językowej jest ocena współczesnej polszczyzny przez jej użytkowników. Jak wynika z obserwacji i badań cząstkowych. Polacy na ogół krytycznie oceniają polszczyznę, zarówno publiczną, jak i prywatną. Wymienia się zazwyczaj takie wady. jak ubóstwo językowe większości mówiących, wulgaryzacja języka, uleganie silnym wpływom angielszczyzny, niezrozumiałość języka, którym posługują się osobistości publiczne (politycy, dziennikarze). Osoby starszego pokolenia uważają często, żc polszczyzna się degeneruje, a młodzież mówi gorzej, niż mówiono dawniej (..przed wojną”). Jednocześnie jednak badania wykazują, że wiele osób dość pozytywnie ocenia własną polszczyznę i deklaruje stałą dbałość o nią. Badania sprzed r. 1980 wskazywały, żc pod tym względem istnieją wyraźne różnice środowiskowe: robotnicy mieli o wiele gorsze zdanie o własnym języku niż inteligencja; w środowisku robotniczym panowało też przekonanie o nie poprawności polszczyzny, którą mówią chłopi (brak więc było świadomości odrębności gwar ludowych i obowiązujących w nich norm).

Inną kwestią związaną ze świadomością językową jest to, jakie cechy języka są postrzegane jako pożądane. Na ogół wymienia się tu ..staranną wymowę” (w gruncie rzeczy chodzi o brak nacechowania gwarowego), przestrzeganie reguł gramatycznych i unikanie wulgaryzmów', a także bogactwo i różnorodność słownictwa. Osoby mniej wykształcone za najważniejszą cechę dobrej polszczyzny uznają jej prostotę (nicposługiwanic się wyrazami obcymi i trudnymi).

Istotnym składnikiem świadomości językowej określonej zbiorowości jest wzorzec językowy, uznawany przez jej członków. Jak się jednak okazuje, kwestia ta jest dość skomplikowana, gdyż wyniki badań wskazują na istnienie innego wzorca deklarowanego niż realnego. Wzorcem deklarowanym jest język klasycznej literatury pięknej (zwłaszcza Żeromskiego (sic! ) i Dąbrowskiej) i „wybitnych osobistości” (np. Karola Wojtyły, Jana Nowaka-Jcziorariskiego. nieco wcześniej Szymona Kobylińskiego. Wiktora Zina. Jerzego Waldorffa, okresowo: popularnych aktorów). Wzorcem realnym, źródłem na którym się opiera, jest język telewizji i w mniejszym stopniu radia, przede wszystkim język zatrudnionych tam, a popularnych w danym momencie dziennikarzy.

Można wreszcie spytać, kto według współczesnych Polaków' powinien być odpowiedzialny za edukację językową, przede wszystkim młodego i najmłodszego pokolenia. Pod tym względem panuje dość duża jednomyślność. Insty-