Przechwytywanie w trybie pełnoekranowym 03 024059

Kultura języka polskiego. Teoria. Zagadnienia leksykalne - Andrzej Markowski - iLibrary Reader

Limit wydruku: 0

A. UukWtU KutOmt /n&lń-ti' r.i»M    Wmw«‘j!(II5

ISBN 1MH I45łn «. O hy WN PWN Jrt>S

fleksji i nic tworzą wyrazów pochodnych. Takimi cytatami są na przykład wc współczesnej polszczyźnic starsze: a conto (z wł.), cappuccino (z wł.), adieu (z fr.), attache (z fr.), carte blanche (z fr.), fair play (z ang.), whisky^r (z ang.), schadenfreude (z nicm.), zwischenruf (z nicm.) i nowsze: talk-show. wow!. yuppie, walkie-talkie (wszystkie z ang.), mucho (z hiszp.). Częściowe przyswojenie zapożyczenia może polegać na jego adaptacji fonetycznej do polszczyzny (np. AIDS wym. |ajts a. ajds]) lub spolszczeniu pisowni (np. konfetti), przy braku adaptacji flcksyjncj (wyrazy pozostają nieodmienne). Niecałkowite, choć znaczne przyswojenie obserwujemy w wyrazach adaptowanych fonetycznie i graficznie, a także odmiennych, które nic tworzą jednak derywatów na gruncie polszczyzny (np. thriller, walkman, snack-bar) lub takich, które tworzą derywaty, ale pozostają nieodmienne (np. kakao). Brak przyswojenia może wreszcie polegać na zachowaniu w zapożyczeniu elementów obcej wymowy (np. gastarbeiter, tipsy). Zapożyczenia całkowicie przyswojone (adaptowane graficznie, fonetycznie, morfologicznie i aktywne słowotwórczo) są nieraz trudne do identyfikacji jako wyrazy niegdyś przyjęte do polszczyzny; dotyczy to zwłaszcza zapożyczeń dawnych, występujących w polszczyźnic od stuleci, np. rynek, cegła (z nicm.), korona, berło, atrament (z łac.) czy bilet, dama (z fr.).

Częstym sposobem uzupełniania zasobu leksykalnego języka jest tworzenie neologizmów znaczeniowych (neosemantyzacja), czyli nadawanie nowych znaczeń wyrazom rodzimym. Jest to jeden z podstawowych procesów rozwoju języka, obserwowany w całej jego historii. Większość neosemantyzmów^r powstaje w wyniku procesów regularnych, takich jak mctaforyzacja i metoni-mizacja, a także inne typy przeniesienia znaczenia (np. nazwa instytucji -♦ nazwa osób w niej pracujących > nazwa posiedzenia członków tej instytucji).

W wyniku metaforyzacji powstały niegdyś takie znaczenia jak: grzyb ‘stary, niedołężny mężczyzna', gnieździć się 'mieszkać lub przebywać z innymi osobami w ciasnym, niewygodnym pomieszczeniu’, zgrzebny prosty, niewymyślny, mało elegancki; także: szary, mało atrakcyjny’'*⁰⁹. Metonimia leży u podstaw nowych, potocznych znaczeń wyrazów kasa ‘pieniądze’ (miejsce - to, co się w nim znajduje). browar piwo' (fabryka - to. co się tam produkuje). Uogólnienie znaczenia jest podstawą neosemantyzmu bank ‘instytucja, która gromadzi coś. co jest uważane za cenne, wartościowe’, por. wyrażenia: bank krwi, bank danych, bank spermy (znaczenie pierwotne: instytucja zajmująca się przechowywaniem pieniędzy, udzielaniem kredytów i różnymi innymi operacjami finansowymi’). Przeniesienie typu ‘organ, instytucja' - ‘posiedzenie tej instytucji' jest widoczne w określeniach na radzie ministrów, na senacie (= na posiedzeniu rady ministrów. na posiedzeniu senatu). W tym wypadku mamy do czynienia raczej z użyciem wyrazu w nowym znaczeniu w tekście niż z zakorzenieniem tego znaczenia w języku.

^w Podstawowe znaczenia tych slow to: grzyb 'organizm żywy. rosnący podobnie jak rośliny na ziemi, najczęściej w kształcie kapelusza osadzonego na nóżce^- (ISJP):gw«żfc»ć się (o ptakach) "mieć swoje gniazdo, żyć w gnieździe’ (wg ISJP); zgrzebny 'utkany z grubej przędzy lnianej lub konopnej; także: zrobiony, uszyty z tak tkanego płótna' (USJP).

Strona 165/293

Kultura języka polskie...    ^ Zrzuty ekranu    B Picasa 3