Przechwytywanie w trybie pełnoekranowym 03 024127

Kultura języka polskiego. Teoria. Zagadnienia leksykalne - Andrzej Markowski - iLibrary Reader

Limit wydruku: 0

A. MlifcMWU. K*fnmt)(iyłitfivllthrgo r.-n.M ZagaMah Wuui»'4 J<«IS

ISBN *.*-01 I4S» ». O by WN PWN NOS

Start

Itelix iLibrary Reader

Kultura języka polskie...

te Zrzuty ekranu

O O •& &

t Następna strona (Page Down) I

XX w. nastąpiło różnorodne zróżnicowanie wyrazów w tych parach³²², co uza

sadnia pozostanie wyrazów zapożyczonych w polszczyźnie. W grupie ponad 320 par wyrazowych można zaobserwować wszystkie zjawiska, charakterystyczne dla rozwoju leksykalnego i semantycznego hipotetycznych (zakładanych przez Krasnowolskiego i Krymskiego) synonimów.

Mniej więcej w jednej trzeciej par nastąpiło zróżnicowanie semantyczne: tylko część znaczenia wyrazu zapożyczonego pokrywa się dziś ze znaczeniem

wyrazu rodzimego. Tak jest na przy kład w parach abstynencja wstrzemięźliwość. nnwśritipliwnść. usuwanie «V³²‘; faworyt - ulubieniec, kampania - wunrnwa

wość, powściągliwość, usuwanie się "; Jaworyt - ulubieniec; kampania - wyprawa wojenna; korupcja - zepsucie; rywal - współzawodnik', safes - skrytka', tendencja -dążność; transakcja - umowa: warta - straż. Jak widać, współcześnie niekiedy szerszy zakresowo, a zarazem ogólniejszy znaczeniowo jest wyraz obcy (rywal w stosunku do współzawodnik, kampania w stosunku do wyprawa wojenna), niekiedy zaś - polski (zepsucie w stosunku do korupcja, skrytka w stosunku do safes). Niemal w połowie z tych par wykształciła się znaczna rozbieżność znaczeniowa między zapożyczeniem a jego polskim „odpowiednikiem”. Nie sposób byłoby już dziś proponować np. zastąpienia słowa ekipa określeniami drużyna konna czy kompania jezdna. Przymiotnik plastyczny nic oznacza wypukły, jak by tego chciał Krasnowolski³²⁴. Rozeszły się semantycznie przymiotniki notoryczny i znany, wierutny; rzeczowniki: atrakcja i ciiftenie, przyciąganie, ponęta: audycja i słuchanie: resort i zakres władzy; rewelacja i odkrycie, wyjawienie, ujawnienie, wyznanie; sanatorium i uzdrowisko; sympatia i współczucie, a zwłaszcza ubikacja i pomieszczenie, pokój.

W co piątej parze nastąpiło wyraźne zróżnicowanie stylistyczne, przy czym niemal zawsze wyraz obcy odznacza się przynależnością do stylu wyższego niż wyraz polski. Zazwyczaj zapożyczenie jest nacechowane książkowością, eru-dycyjnością lub oficjalnością, a jego polski odpowiednik należy do słownictwa

⁷²² Niewykluczone ZTesztą, że pewne zróżnicowanie znaczeniowe bądź stylistyczne występowało przynajmniej w niektórych z omawianych par już wówczas. Krasnowolski proponuje na przykład

zastąpić rzeczownik ekstaza polskim odpowiednikiem zachwyt. W słowniku warszawskim ekstaza jest natomiast definiowana jako: ‘1. w mistyce: uniesienie, zachwyt duszy a. ducha, zachwycenie: stan gdy dusza pozbywa s. cielesności i zbliza s. a. zlewa s. z Bogiem (...]. 2. w psychologii: stan jednowy-obrażenności a. monoidcizmu; stan. gdy wytwory w jednym kierunku podnieconej wyobraźni bywają brane za rzeczywistość' (l I, s. 683). Podobnie w Słowniku ilustrowanym języka polskiego M. Arcta (wyd. 1. Warszawa 1916) czytamy: 'ekstaza, gr., wyższy stopieó zachwytu, uniesienie marzycielskie, zachwycenie, zapal, entuzjazm, natchnienie' (s. 69. wyd. 2. jednotomowe). Z łych definicji wynika. Ze oba słowa i na początku w. XX nic byty synonimami. W' takich wypadkach, jak opisany wyżej, w ciągu w. XX zróżnicowanie semantyczne bądź stylistyczne utrwaliło się, a czasem zapewne pogłębiło.

^7,7 Wszystkie odpowiedniki polskie kwestionowanych słów zapożyczonych, podawane w tym fragmencie, są propozycjami-cytatami z wymienionych wyżej poradników.

⁷²⁴ NI), słownik warszawski podaje znaczenia i użycia tego przymiotnika bliskie dzisiejszym.

³²⁵ Propozycja A. Krasnowolskiego. by zastąpić sympatię - współczuciem, nic odpowiada zresztą już ówczesnemu stanowi rzeczy, w którym znaczenie wyrazu sympatia było bogatsze niż znaczenie wyrazu współczucie, gdyż oprócz ‘współczucia, zgodności uczuć' rzeczownik sympatia znaczył, tak jak dzisiaj, 'pociąg, skłonność do kogo, przvjaźń, afekt' (obie definicje ze słownika warszawskiego, t. VI, s. 538).

171

'tl 18:41