Struik 108

ne formulace yychozich podminek zejmena znalosti możnych zpusobu jednani, jejich cile a dusledku. Na zaklade toho se v każdem okamżiku hry snażl analyzovat situace a „doporucit" zpusob nejvyhodnejsiho postupu. Svym charakterem je uzce spojena s dałsimi oblastmi matema-tiky mimo jine s teorii programovani a tedy i s matema-tickou teorii informaci, ktere vznikly dusledkem rozvoje tzv. stroju na zpracovani informaci neboli matematickych stroju.

Myslenka samocinneho pocitaciho stroje patri rovneż do tohoto obdobi. Charles Babbage, ktery jiż v Ietech 1812—1833 projektoval a stavel „diferencialni strój" s orne-zenym rozsahem, navrhl v Ietech 1834—1835 vytvoreni plne automatickeho a obecne poużitelneho pocitaciho stroje na cistę mechanickem principu. Podnetu k vytvoreni tohoto stroje było vice. Jednim z hlavnich było studium prace poctarskeho strediska, jehoż organizaćni schema se dało jednoduse prenest do strojoveho modelu. Druhym podnetem było rozsireni tkalcovskeho stavu rizeneho pomoc! dernych śtitku¹. Strój był rozvrżen do stejnych za-kladnich ćasti, jake maji i dnesni poćitaci stroje. Zaji-mave je, że matematicka myslenka se zde prevteluje do formy nejrozśirenejsi a v te dobę zdało by se nejpokroko-vejsi techńiky — vysoce vyvinuteho tkalcovskeho stroje. Presto prave tato technika se stava v te dobę brzdou v uskutećneni myslenky samocinneho pocitace. Ostatne ani potreba stroju tohoto typu nebyla v te dobę tak silna, aby były venovany dostatecne vełke prostredky na jejich vyvoj, a proto se tehdy vyvoj zastavil. Dalsi rozvoj stroju tohoto typu, zejmena pokud se tykś rychłosti provdde-nych operaci, jejich mnożstvi a celkovych możnosti stroje był założeń na vyużiti novych technickych prostredku: rele (zname mimochodem jiż od roku 1835), elektronek a tranzistoru. Projekt releoveho samocinneho pocitace vznikl teprve sto let po Babbageovi. Primym podnetem vsak nebyło navśzdni na Babbageovy myslenky, ale snaha matematicke logiky po formalizaci matematickeho duka-zu, z ktere vyplynulo zkoumśni algoritmu vubec. Klee-nee, Turing a Post provedIi ve tricatych Ietech analyzu pojmu „algoritmu", z ktere vyplynuly nektere zavery pro konstrukci strojii. Samocinny pocitac Mark I, konstruova-ny dr. Howardem Aikenem, byl dokoncen roku 1943. V teto dobę były jiż pożadavky ekonomiky, prumyslu a hlavne vojenstvi takoveho rozsahu, że si vynutily rychły rozvoj stavby stroju. Uż roku 1946 byl sestrojen prvy elektronkovy pocitaci strój a dnes bychom si bez matematickych stroju nedovedli radu oblasti techniky ani predstavit.

Z matematiky myslenka matematickych stroju vzesla a do matematiky se vratila ve svych dusledcich a vytvo-rila zejmena problematiku nekterych novych matematickych disciplin, jako je teorie programovani.

8. Ukazali jsme si strućne, jak se behem posledniho sta let menil predmet matematiky, jak se zobecńovaly matematicke teorie, jak se jednotlive discipliny prohlubovaly a vzajemne spojovaly k dokonalejsimu postiżeni zkouma-nych jevu a ukazali jsme si, jak v dnesni matematice uzce souvisi obecne teorie s bezprostredni ci perspektivni apli-kaci. Ukazali jsme si dale na nektere rozpory v siren! poznatku soucasne matematiky i v celkovem povedomi o jeji duleżitosti a użitecnosti. A videli jsme, że neni spravne zavrhovat to, co je v dnesni matematice zatim zdanlive nepotrebne. Vżdyt kdo v 17. stoleti pri vyzku-mech balistiky tusil, że je vytvafen zakład, ktery za tri sta let povede lidske usili k letum cloveka do kosmickeho prostoru a kdo muże dnes realne naznacit problemy, s ni-miż se budę muset lidstvo potykat v budoucich stole-tich?

Matematika, kterś dnes zkouma „możne" druhy kvan-titativnich vztahu a prostorovych forem, se neodtrhuje od realneho sveta, i kdyż treba budę mit możnost verifi-kovat tyto sve teorie v pinem rozsahu aż v budoucnosti. Dejiny matematiky nśs presvedcuji o tom, że dusledky dalekosśhlych matematickych abstrakci mohou dojit uplatneni jiż v nejbliżśich desetiletich. Rozvoj automati-zace, kybernetiky a matematickych stroju naznacuje, że pred ruznymi i nejabstraktnejśimi odvetvimi matematiky stoji rada ukoili, ktere jeste ćekaji na to, aby były for-

223

1

Podrobneji o vyvoji matematickych stroju viz: inż. Jiri Klir, Matematicke stroje, Praha 1961 a kolektivni dilo inżenyru Gecseie, Pelikana a Klira Matematicke stroje, Praha 1964 (MME).