IMG621

46 Mit i znak

lub przynajmniej zmusił go do uchwycenia całości: takim przypadkiem jest złe malarstwo, zbudowane całe na micie dzieła „wykończonego”, „wylizanego” (odwrotnie symetryczny przypadek mitu absurdu: tu forma mityczna jest „brakiem”, nieobecnością, tam - nadmiernym wypełnieniem). Na ogół jednak mit chętniej pracuje na obrazach biednych, niepełnych, gdzie sens został już raz opracowany, gdzie czeka, gotowy, do przyjęcia znaczenia: na karykaturach, pastiszach, symbolach itp. Motywacja wreszcie zostaje wybrana wśród wielu możliwych: mogę przydać imperialności francuskiej wiele innych elementów znaczących (prócz wojskowego salutu Murzyna): francuski generał dekoruje bez-rękiego Senegalczyka, siostrzyczka podaje ziółka leżącemu w łóżku Arabowi, biały nauczyciel prowadzi lekcję ze skupionymi Murzyniątkami. Prasa pokazuje codziennie, że zasób mitycznych znaczących jest niewyczerpany.

Przytoczę wreszcie porównanie, które dobrze ukazuje mityczne znaczenie: nie jest ono ani mniej, ani bardziej arbitralne niż ideogram. Mit jest czystym systemem ideograficznym, w którym formy umotywowane są jeszcze pojęciami, jakie reprezentują, choć nie obejmują bynajmniej całości pojęcia. Jak w historii ideogram opuszczał stopniowo pojęcie, aby związać się z dźwiękiem, pozbawiając się coraz bardziej motywacji, tak zużycie mitu rozpoznać można po arbitralności jego znaczenia: cały Molier w kryzie lekarza.

ODCZYTANIE I ROZSZYFROWANIE MITU

Jak odbiera się mit? Raz jeszcze powrócić należy do dwoistości elementu znaczącego, który jest zarazem sensem i formą. Zależnie od tego, czy skupia się na jed-

nym, drugim lub obydwu naraz, wyliczę trzy różne typy lektury.¹

1.    Jeśli skupię się na pustym elemencie znaczącym,

pozwolę pojęciu wypełnić jednoznacznie formę mitu i stanę wobec prostego systemu, gdzie znaczenie na powrót stanie się dosłowne: salutujący Murzyn jest przykładem francuskiej imperialności, jest jej symbolem. Tak, na przykład, ujmuje mit jego producent, redaktor gazety, który wychodzi od pojęcia i szuka dlań formy.²    •

2.    Jeśli skupię się na pełnym elemencie znaczącym, gdzie wyraźnie odróżniam sens i formę, a więc także deformację, jaką jedno narzuca drugiemu, rozbijam znaczenie mitu, odbieram go jako oszustwo: salutujący Murzyn staje się alibi francuskiego imperializmu. To ujęcie jest właściwe mitologowi: mitolog odczytuje mit, dostrzegając zniekształcenie.

3.    Jeżeli wreszcie skupię się na elemencie znaczącym mitu jako na nierozerwalnej całości sensu i formy, otrzymam mętne znaczenie: stanę się czytelnikiem mitu, zareaguję bowiem na podstawowy mechanizm mitu, na właściwą mu dynamikę. Salutujący Murzyn nie będzie ani przykładem, ani symbolem, ani alibi: będzie tutaj obecnością francuskiego imperializmu.

Dwa pierwsze stanowiska są statyczne, analityczne; niszczą one mit, zarówno uwidaczniając, jak demaskując intencję: pierwsze jest cyniczne, drugie demistyfikują-ce. Trzecie jest dynamiczne, odbiera mit, zgodnie z istotnym celem jego struktury: czytelnik przeszywa mit jako historię zarazem prawdziwą i nierealną.

Chcąc powiązać schemat mityczny z ogólną historią,

1

   Swoboda wyboru to problem, który nie należy do semio-logii; zależy ona od konkretnej sytuacji podmiotu.

2

   Nazywanie lwa odbieramy jako czysty przykład gramatyki łacińskiej, ponieważ jako dorośli odbieramy go twórczo. Powrócę później do wartości kontekstu w tym schemacie mitycznym.