konspekt (11)

Dużo wyżej cenił poznanie rozumowe, bowiem umysł jest zdolny nie tylko interpretować i oceniać dane zmysłowe, ale również może poznawać prawdy wieczne, w dostępnym mu zakresie. Skoro człowiek jest obrazem Boga,

to w duszy ludzkiej znajdują odbicie idee, według których Bóg stworzył świat. Zwrócenie się ku wnętrzu pozwala człowiekowi odnaleźć wszystkie prawdy i zasady, których źródłem jest Bóg. W ten sposób myślący człowiek zyskuje udział w wieczności.

W pełni racjonalne poznanie jest prawdziwe, ponieważ ma następujące cechy: konieczność (nie może być inaczej niż się twierdzi), niezmienność, wieczność. Natura prawd jest powszechna, bo Bóg naucza tych samych prawd wszystkie umysły. Takich prawd umysł nie może odkryć w rzeczach, które są przygodne, ani też w sobie, bo też jest zmienny i śmiertelny. Umysł poznaje prawdy wieczne w Bogu.

Najważniejsze, a zarazem wzbudzające największe kontrowersje filozoficzne jest poznanie samego Boga. Przyrodzone człowiekowi źródła wiedzy są zbyt ograniczone aby tego dokonać. Augustyn dopuszczał możliwość poznania Boga i prawd nadprzyrodzonych, ale na innej drodze; w bezpośrednim kontakcie Boga z umysłem człowieka. Bóg oświeca (illuminatio) umysły ludzi, a kontemplacja jest darem bezpośredniego kontaktu z Bogiem. Oświecenie jest aktem łaski, wykraczającym poza przyrodzone człowiekowi władze poznawcze i dlatego takie stanowisko zalicza się do

Iluminacja Boska jest drogą do zdobycia prawdy także w etyce. Prawdy moralne są tak samo niezmienne, konieczne i wieczne jak prawdy spekulatywne. Każdy człowiek dostrzega je we własnym umyśle, a mimo to są wspólne dla wszystkich, bo zasady moralne są rozumowym poznaniem Idei. Naszą świadomością prawa naturalnego jest sumienie. Sumienie nie wystarcza do etycznego życia, ponieważ człowiek to nie tylko intelekt ale również wola. Aby

czynić dobro wola musi się poddać regułom prawdy moralnej. Mądry Bóg ustalił relacje we wszechświecie zgodnie z

naturami rzeczy i według tego wzoru powinniśmy kształtować nasze czyny. Szczegółowymi wyrazami prawdy moralnej są 4 cnoty kardynalne: roztropność, męstwo, umiarkowanie i sprawiedliwość. Źródłem zła jest wola nie podporządkowująca się prawu moralnemu. Zachodzi to, gdy wyżej cenimy dobra materialne aniżeli intelektualnie poznaną prawdę. Augustyn nie głosił, że materia jest zła, ani że wcielenie duszy jest karą za grzechy. Ciało stało się więzieniem dla duszy w wyniku grzechu Adama i problemem moralnym jest uwolnienie się z tego więzienia, lecz nie było tak od początku. Samo ciało nie jest złe, grzechem jest bunt ciała przeciwko duszy, zamiast jej podlegać - panuje nad nią. Osłabiona dusza nie rozpoznaje nawet samej siebie i uważa się za ciało. Grzeszny człowiek nie może się uratować własną mocą. Wolna wola jest dobra, ale nie doskonale dobra. Upadek jest efektem jej słabości i do jego przezwyciężenia niezbędna jest łaska boska.

Religia chrześcijańska mówi iż łaska jest darem bez którego dusza nie może dostąpić zbawienia wiecznego, a więc nie może być zrealizowany cel życia każdego chrześcijanina. W tej sytuacji wielkiej wagi nabiera pytanie, czy można sobie na łaskę zasłużyć? Pismo Święte podsuwa odpowiedź negatywną: niektórzy ludzie dostępują łaski, a inni od samego początku skazani są na potępienie. Augustyn był adwersarzem Pelagiusza, który głosił, że człowiek może sobie zasłużyć na łaskę dokonując właściwych wyborów. Według Pelagiusza sama wolna wola jest darem łaski, dzięki któremu Bóg uczynił człowieka zdolnym do zbawienia się (kwestionował naukę o grzechu pierworodnym, z którego wybawić może wyłącznie męka Chrystusa). Zdaniem Augustyna, łaska nie usuwa wolnej woli, lecz tylko jej pomaga. Zdolność czynienia lub nie czynienia zła jest świadectwem wolnego wyboru, ale najwyższa wolność to pozbycie się zdolności czynienia zła. Taka wolność jest niedostępna człowiekowi za życia. Człowiek utracił ją na skutek chciwości, ale dzięki miłości może powrócić do Boga. Pomimo tych wyjaśnień stanowisko Św. Augustyna rodzi problem: jak pogodzić wolną wolę człowieka z absolutną niezbędnością łaski Bożej i z tezą o wszechwiedzy Boga od początku

12