skanowanie0012 (82)

przewagę mają czasowniki. Podobna przewaga rzeczowników nad innymi częściami mowy występuje w łacińskiej pieśni Salve.

Wśród rzeczowników, jak już o tym była mowa, są pewne grupy synonimów. Ich wartość jest nie tylko artystyczna, świadczą też one dodatnio o stopniu rozwoju języka.

Co do wartości treściowej rzeczowniki z zakresu pojęć religijnych jak bogurodzica, Bóg, bożyc, także nazwy pojęciowe: myśl, pobyt, przebyt -r-są w mniejszości. Przeważają rzeczowniki konkretne: dziewica, syn, gospodzin, matka, głos, modlitwa, świat, żywot, także Maryja, Krzciciel.

Natomiast zupełnie inaczej przedstawiają się stosunki wśród użytych w wierszu czasowników. Ogromną większość stanowią czasowniki nazywane umysłowymi, jak sławić ’wprowadzać do stanu chwały’, zwolić ’mieć uznanie’, zyskać 'pozyskać’, spuścić 'przychylić, uczynić przychylnym’, napełnić 'spełnić’, nosić 'zanosić (modlitwę)’, raczyć, prosić; występują tu tylko 3 czasowniki zmysłowe: słyszeć, usłyszeć, dać.

Ciekawe, że w łacińskiej pieśni Salve rzecz ma się na odwrót. Jest w niej dużo rzeczowników umysłowych, jak miłosierdzie, nadzieja, słodycz, ale są tylko czasowniki z zakresu zmysłowego np. zwrócić (oczy), ukazać, wołać, wzdychać, łkać, płakać itd.

Charakterystyczne, że w Bogurodzicy występują tylko 3 przymiotniki: człowieczy, zbożny, rajski, a podobnie jest w stosunku procentowymi w łacińskim wierszu Salve (w obu wypadkach około 10% ogólnej liczby wyrazów).

ska (kościelna), ale silnie nawiązuje do muzyki ludowej przetworzonej przez trubadurów i truwerów. Jest to melodia bardzo piękna, do dziś dnia robiąca na słuchaczach wielkie wrażenie.

11. [TŁO KULTURALNE CZASU POWSTANIA]

Nasuwa się Z kolei pytanie, czy Bogurodzica, znakomity najstarszy wiersz polski, budową o nieregularnych wersach i całą składnią poetycką nawiązujący do poetyki zachodniej, a co najważniejsze, oryginalne wzory łacińskie przetwarzający --Jest na tle ówczesnej polskiej kultury literackiej unikatem.

Od razu trzeba powiedzieć, że nie jest to zjawisko odosobnione, juk by na pozór mogło wyglądać. Wspomniana już pieśń o żywocie Aw. Wojciecha, napisana w Polsce po łacinie w XI wieku, świadczy, |t już po upływie wieku od przyjęcia chrześcijaństwa wytwarzało się w Polsce środowisko skupiające ludzi nie tylko znających dobrze język łaciński, ale umiejących też w tym języku pisać wiersze zgodnie z panującym wtedy stylem.

Drugim faktem, o którym w tym związku trzeba pamiętać, jest powstanie w XII wieku kroniki Anonima Galla. Autor, zapewne pochodzący z Francji, przebywał na dworze księcia krakowskiego i na Jego zamówienie napisał kronikę nie tylko bardzo ważną jako źródło historyczne, ale także jako dzieło literackie przewyższające podobne dzida pisane prozą rytmiczną na zachodzie Europy ¹⁷.

I znowu o jakiś wiek później trzeba zanotować niezwykłe wydarzenie I osiągnięcie literackie. Są nimi wspomniane już Kazania świętokrzyski t* powstałe w XIII wieku (nie — jak niekiedy sądzono — w wieku \ IV). Piękna ich proza, pierwszy przykład polskiej prozy poetyckiej, mającej swój rym i rytm — kto wie, czy nie stworzona z inspiracji wlnfinie Kroniki Galla — zawiera wyraźne cechy nowej epoki literacko) Język tych Kazań zna już przerzutnię wprowadzaną do poezji od przełomu wieku XII/XIII, trójkowe układy synonimów (pobudza, jiowabia), ciekawe powtórzenia, metafory oraz różnorodność filuń pobocznych Kazania te znakomity ich odkrywca, Aleksander Mi tli koi i, uznał za coś w rodzaju dyspozycji do kazań przeznaczonych dln ludu.

29