img904 (2)

118 Aspekty mitu

Jestem synem tego to a tego, jestem szczęśliwy albo nieszczęśliwy, inteligentny lub głupi, jestem pobożny itd. Jak mam żyć? Czy istnieje jakiś sposób ucieczki? Gdzie jest moje zbawienie?

To sposób rozumowania kogoś, kto schwytany jest w potworną sieć aż do chwili, gdy spotyka tego, kto zyska! świadomość prawdziwego bytu (Atmana-Brahmana), kto uwolnił się z więzów niewoli, kto jest szczęśliwy, a w dodatku pełen współczucia dla innych. To on uczy go drogi poznania i objawia próżność tego świata. Przeto człowiek, który był przedtem więźniem swych złudzeń, przestanie podlegać rzeczom tego świata. Odnajdując swój prawdziwy byt pojmuje, że nie jest błądzącym wędrowcem, za jakiego się uważał. Wręcz przeciwnie, zaczyna rozumieć, że to, czym jest Byt, tym właśnie jest i on. W ten sposób z jego oczu opada opaska ułudy utworzonej przez niewiedzę (awidja) i staje się on jak ów człowiek z przypowieści, który powraca do domu, to znaczy pełen radości i spokoju odnajduje Atmana¹.

Rozpoznajemy tu pewien szablon, za pomocą którego próbuje się w Indiach uczynić bardziej zrozumiałą paradoksalną sytuację Jaźni: zaplątana w złudzeniach, które stworzyła i podtrzymywała istniejąc w czasie, Jaźń (Atman) cierpi z powodu konsekwencji tej „niewiedzy” aż do dnia, w którym odkrywa, że była tylko pozornie zaangażowana w Świecie. Samkhja i Joga przedstawiają podobną inteipretację: Jaźń (pu-rusza) została tylko pozornie ujarzmiona, a wyzwolenie (muk-ti) jest tylko odzyskaniem świadomości wiecznej wolności. „Ja wierzę, że cierpię, ja wierzę, że jestem ujarzmiony, ja pragnę wyzwolenia. Z chwilą, gdy — „przebudzony” — zrozumiem, że owo „ja” (asmita) jest wytworem materii (prakryti), zrozumiem zarazem, że egzystencja była tylko łańcuchem bolesnych chwil, a prawdziwy duch „kontempluje obojętnie” dramat „osobowości”².

Trzeba podkreślić, że zarówno dla samkhji, jak i dla wedanty wyzwolenie może być porównane z „przebudzeniem” lub z odzyskaniem świadomości sytuacji, która istniała od początku, ale której nie udawało się urzeczywistnić. Pod pewnymi wzglądami można porównać „niewiedzę” — która jest w gruncie rzeczy nieznajomością samego siebie —z „zapomnieniem” prawdziwej Jaźni (Atman, purusza). „Wiedza” (jnana, widja itp.), która znosząc niewiedzę i rozrywając zasłoną Mai, umożliwia wyzwolenie, jest „przebudzeniem”. Przebudzony par excellence, Budda jest absolutnie wszechwiedzący. Przekonaliśmy się już o tym w poprzednim rozdziale: tak jak inni mędrcy i jogini, Budda pamiętał o poprzednich wcieleniach. Jednak, jak precyzują teksty buddyjskie, podczas gdy mędrcom i joginom udaje się zapamiętać pewną, czasami znaczną, liczbę wcieleń, Budda jest jedynym, który zna je wszystkie. Jest to jeden z dowodów jego wszechwiedzy.

„Zapomnienie” a „pamięć” w starożytnej Grecji

„Przypomnienie jest dla tych, którzy zapomnieli” pisał Plotyn (Eimeady, 4, 6, 7,)³. Oczywiście jest to doktryna platońska. „Dla tych, którzy zapomnieli, przypominanie jest cnotą, ale doskonali nigdy nic przestają widzieć prawdy i nie potrzebują jej sobie przypominać” (Fedon, 249, c, d). Istnieje zatem różnica pomiędzy pamięcią (mneme) a przypominaniem (anamnesis). Bogowie, o których mówił Budda w Dighani-kaji, którzy spadają z nieba, gdy zawiedzie ich pamięć, wcielają się w ludzi. Niektórzy z nich praktykowali ascezę i medytację, a dzięki dyscyplinie jogicznej udało im się przypomnieć sobie poprzednie wcielenia. Doskonała pamięć jest zatem czymś cenniejszym niż umiejętność przypominania sobie. Tak czy inaczej, przypominanie wymaga „zapomnienia”, a ono,

1

   Śankara, komentarz do Czhandogji (VI, 14, 1-2).

2

   Eliade, Joga, dz. cyt., s. 47.

3

Przełożył Adam Krokicwicz, PWN, Warszawa 1959, t. II, s. 152-186. [Przyp. wyd. poi.]