IMG�86 (3)

40 jAKÓŚĆ *VCIA W ZDROWIU I W CHOROBlt 1

biologicznym (fizycznym) i psychicznym. Wyrazem zdrowia jest zdolność do osiągania integracji i stanu względnej równowagi w tych wymiarach, jak też na poziomie relacji z szeroko rozumianym środowiskiem (Sęk i in., 1992; Steuden, 2002). Trzy podstawowe wymiary zdrowia - fizyczny, psychiczny i społeczny - stały się w ramach wielu koncepcji głównymi obszarami jakości tycia, jak też jakości życia zależnej od zdrowia (por. King i in., 2005). Co więcej, oprócz powyższych, równie istotny stał się obszar duchowy (Harris i in., 1999; por. Heszen, 2005). Pojęcie jakości życia najwyraźniej nawiązuje do definicji

Madame szczególnej wagi do diagnozy zaburzeń i ich lrr/n„; zapobiegania i profilaktyki. Definicja zdrowia zaproponowana przed la ^ §1 kwiatową Organizację Zdrowia, według które) zdrowie to pełny dob ***** fizyczny, psychiczny i społeczny, a nie tylko brak objawów choroby (w**¹' 1948), znacznie poszerzyła rozumienie i zakres tego pojęcia. Tym santyn* stąpiło przesunięcie akcentu z biomedycznego modelu zdrowia, który oka*'⁴się niewystarczający, w kierunku modelu biopsychospołecznego, w któreś ramach zdrowie ujmuje się nie tylko za pomocą wskaźników somatycznym ale także dotyczących samopoczucia fizycznego, psychicznego i ogólneg₀‘ funkcjonowania w życiu (por. The K1DSCREEN Group, 2006; por. Hesze^. Niejodek, 1997; Heszen, 2005). W holistycznym modelu człowieka zdrowie rozpatrywane jest w kategoriach „dynamicznego procesu, ukierunkowanego na przywracanie równowagi organizmu, w związku z nieustannie dokonującymi się zmianami zachodzącymi zarówno wewnątrz niego, jak i w otaczającym środowisku” (Dolińska-Zygmunt, 2001, s. 15; por. Heszen-Niejodek, 1997). Zdrowie związane jest ściśle z doświadczaniem dobrostanu na poziomie

zdrowia WHO, która ujmuje wszystkie sfery ludzkiej egzystencji (Pal, 1996). Szerokie rozumienie zdrowia, uwzględniające również jego uwarunkowania psychospołeczne, zaowocowało wyłonieniem się tzw. podejścia salutogene-tycznego (Antonovsky, 1995; 1997). Zapoczątkowało również wyodrębnienie psychologii zdrowia (Matarazzo, 1980; Heszen, Życińska, 2008). Na początku lat siedemdziesiątych Antonovsky przedstawił tzw. salutogenetyczny model zdrowia oraz koncepcję poczucia koherencji i ogólnych zasobów odpornościowych. W swej koncepcji twierdził, że postawa i orientacja życiowa ludzi ma wpływ na ich zdrowie. Wyniki jego badań wskazywały na to, że poczucie koherencji przyczynia się do pełnego rozwoju, zdrowia i jakości życia. W tym modelu zdrowia i podejściu salutogenetycznym stan zdrowia i choroby stanowią krańce jednego kontinuum. Optymalne funkcjonowanie człowieka polega na utrzymaniu stanu dynamicznej równowagi procesów życiowych przez wykorzystanie dostępnej energii/umiejętności w sytuacji wyzwań życiowych,

wymagań zewnętrznych i wewnętrznych. Poczucie koherencji odnosi się do sposobu traktowania swojego życia i rozumienia wyzwań, zwłaszcza w sytuacjach stresowych, oraz do tego, jak gospodaruje się zasobami odpornościowymi, koniecznymi do utrzymania i rozwijania zdrowia. Poczucie koherencji tworzy trzy wymiary: zrozumiałość, zaradność-sterowalność i sensowność. Zasoby zaś mają różny charakter, od środków materialnych po inteligencję, umiejętności, samoocenę, dbałość o zdrowie, wsparcie społeczne czy dobra kulturowe (por. Eriksson, Lindstróm, 2008). W przeciwieństwie do podejścia patogenetycznego, w salutogenezie chodzi o poszukiwanie zmiennych sprzyjających zdrowiu i warunkujących zdrowie, pomimo działania szkodliwych lub niesprzyjających czynników bądź okoliczności (Antonovsky, 1995; 1997; por. Ogińska-Bulik, Juczyński, 2008; Heszen, Życińska, 2008). Podejście to zapoczątkowało badania nad tak zwanymi czynnikami salutogenetycznymi, w których akcentuje się to, co pozytywne - przede wszystkim zdrowie i zasoby, które mu sprzyjają. Niemniej jednak dla wielu profesjonalistów z zakresu zdrowia publicznego zdrowie jest jeszcze wciąż blisko związane z chorobą. Podchodząc do zdrowia z perspektywy jakości życia, która podkreśla pozytywne wartości, zasoby, możliwości i źródła satysfakcji, czyni się krok w kierunku zmiany podejścia - następuje przesunięcie akcentu z deficytów i braków na możliwości rozwoju (Lindstróm, 1992).

Przesunięcie akcentu z czynników negatywnych na pozytywne aspekty zdrowia znalazło odzwierciedlenie także w promocji zdrowia i profilaktyce (por. Sęk, 2008). W 1986 roku w Ottawie odbyła się pierwsza konferencja na temat promocji zdrowia, która zapoczątkowała naukowe podejście do tego zagadnienia. Promocja zdrowia to proces, który umożliwia uzyskanie większej kontroli nad zdrowiem i poprawę stanu zdrowia, w celu osiągnięcia pełnego fizycznego, psychicznego i społecznego dobrostanu, prowadzenia aktywnego i produktywnego życia, a więc - dobrej jakości życia. Z podejściem tym wiele wspólnego ma wypracowana nowa gałąź psychologii - psychologia pozytywna, której przedmiotem jest pełny rozwój możliwości człowieka, szczęście i optymalne funkcjonowanie, wraz z ich uwarunkowaniami. To nauka o szczęściu, zdrowiu, sile i cnotach człowieka, akcentująca możliwości pełnego i wszechstronnego rozwoju, osiąganie dobrostanu psychicznego i zdrowia fizycznego oraz lepszej jakości życia (Czapiński, 2004; Seligman, Csikszentmihalyi, 2000; Seligman, Steen, Park, Peterson, 2005; Trzebińska, 2008).

Jakość życia można zatem rozumieć jako istotną właściwość przypisywaną życiu i interpretowaną w kategoriach wartości, zasobów, możliwości lub źródeł satysfakcji (Lindstróm, 1992).