obraz

wydają się niewłaściwe i niepełne. Podobnie jak osiem nóg Sleipnira¹⁵, fantastycznego rumaka¹⁶ wyobrażonego na stelach runicznych ¹⁷, nie wystarcza, żeby uczynić Odyna bogiem wiatru,, tak też i „leśna drużyna” Wotana — południowego odpowiednika północnego Odyna -— nie wystarcza, by uznać go wyłącznie za boga umarłych ^ls, gdyż aspekty śmierci współistnieją u Odyna z aspektami życia ¹⁰, tworząc szczególną dwojakość czy „dwubie-gunowość”²⁰, która wydaje się oparta na kulcie o charakterze magicznym, tak że można tu mówić o nowej egzegezie kultuali-stycznej²¹.

Wiedza magiczna Odyna jest także wiedzą wieszczbiarską, gdyż Odyn wie, co się wydarzy, zna przyszłość na równi z przeszłością, zna koleje świata i bogów. I ta wieszczbiarska mądrość Odyna zdaje się także być odbiciem praktyk obrzędowych wieszczków-ezarowników. Przywołane duchy zmarłych odkrywają Odynowi — jako magowi — rzeczy nadprzyrodzone²². Dwa kruki, Hugin i Munin (kruki są ptakami rzezi i złowróżbnymi ²³) szepczą mu na ucho wszystko, co widzą, latając tu i ówdzie, widzą wszystko, co się dzieje na świecie²⁴. Głowa Mimira, do której Odyn zwraca się jak do wyroczni, udziela mu cennych rad²⁵. Mimir jest olbrzymem; Vafthrudhnir, z którym Odyn mierzy się pod względem wiedzy²⁶, jest także olbrzymem, „mędrcem pośród olbrzymów” ²⁷. Wiedza Odyna jest wiedzą demoniczną, podobnie jak wiedza olbrzymów, wiedzą tajemną, szczególnie związaną, jak się zdaje, z tajemnymi siłami wód (źródło Mimira), tak jak wiedza Homerowego Proteusza (por. rozdz. IX, 1), babilońskiego boga Ea (rozdz. III, 3) i innych bóstw wodnych; zbliżona jest do wiedzy celtyckiego Dagdy²⁸ i innych bóstw ludów bardziej pierwotnych, w której znajduje odbicie mądrość i potęga maga i medicine-mana.

A jednak Odyn w „samej Eddzie” ma pewne ślady innej wszechwiedzy, tej, jaką obdarzony bywa, jak wiemy, bóg najwyższy — wszechwiedzy i wszyśtkowidzenia, pozwala czuwać nad uczynkami ludzkimi i kontrolować je. Odyn, jako alfodhr, „ojciec uniwersalny”²⁹, przebywa w niebie, w Asgardh, zamku Azów, skąd, siedząc na tronie Hlidhskjalf³⁰, ogarnia wzrokiem cały świat i widzi wszystko, co czynią ludzie³¹. Jak pogodzić to wszystkowidzenie typu kontemplatywnego z wszechwiedzą ma-

giczną? Wiele jest nieprzeniknionego mroku w postaci Odyna: mrok otacza jego osobę, spowitą w obszerny płaszcz {hispido amiculo circum actus, Saxo, VII, s. 248 H.), jego twarz ukrytą pod szerokim skrzydłem kapelusza (os pileo... obnubens), mroczne jest jego spojrzenie, spojrzenie tylko jednego oka (orbus ocu-lo). Nie jestże to dziwne, że wszystkowidzenie przypisano właśnie bogu jednookiemu? ³²

Jeden jest prosty sposób rozwiązania tego problemu — zaprzeczyć, jakoby wszystkowidzenie kontemplatywne przysługiwało Odynowi od początku. Jest nawet ktoś skłonny dostrzegać tu wpływ ideologii chrześcijańskiej, refleks postaci Ojca Przedwiecznego królującego w niebiosach³³. O ile jednak da się na ogół dostrzec wpływy chrześcijańskie w postaci Odyna z Eddy ³⁴, trudniej dopatrzyć się ich w Wotanie, a zwłaszcza w roli najwyższego boga, przyglądającego się z nieba ziemskim sprawom, jak ' go ukazuje legenda przytoczona w Origo gentis Langobardorum (w. VII) i u Pawła Diakona (w. VIII)³⁵ w związku z Winiłami (Longobardami): ,,Kiedy ci byli w wojnie z Wandalami, Wotan (Godan) oznajmił swojej małżonce Freyi, że da zwycięstwo tym, których pierwszych (Winilów) zobaczy o wschodzie słońca" ³⁶.

Trzeba wziąć pod uwagę inną możliwość. Odyn początkowo nie jest bogiem nieba³⁷, ani nawet bogiem wiatru jako hipostaza boga nieba³⁹ (może tu zachodzić paralela z Donarem-Thorem jako bogiem pioruna). Bogiem nieba jest natomiast, według powszechnego mniemania, bóg Ziu-Tiv-Tyr³⁹, jako germański odpowiednik Iu(-piter), Zeu-s, Dyau-s. Co prawda ten niebiański charakter boga Ziu-Tyr, wyprowadzony raczej z zestawienia lingwistycznego, przez innych został — również na podstawach lingwistycznych, choć niezupełnie przekonywających — podany w wątpliwość⁴⁰, natomiast Ziu jest nam skądinąd znany właściwie nie jako bóg nieba, lecz wojny, jak wynika z jego interpre-fatio romana jako Mars⁴¹ i z nazwy wtorku (dnia Marsa) w językach germańskich: alemański — ziestao, anglosaski — twes-daeg, angielski — Tuesday — „dzień Ziu (Tiv)”⁴². A nieliczne pośrednie wskazówki co do ewentualnej wszechwiedzy Ziu-Tyra, jak opieka nad przysięgami (u Kwadów) i nad zgromadzeniem (ding)*^s obradującym⁴⁴, można by łatwo wytłumaczyć jako funkcję boga wojny, gdyż przysięgi składano (u Kwadów) na

203