P1120520 resize

148 MA Ul' K OKM.

blem otwarty. Można Już wprawdzie zdecydowanie odrzucić dawniejsze koncepcje, wedle których kultura łużycka ukształtować się miała na ograniczonym terytorium, które określano mianem ..kolebki" tej kultury. Z owej kolebki (lokalizowanej na terenie Łużyc, części Saksonii, Wielkopolski i Śląska) ludność ukształtowanej już kultury łużyckiej miała na drodze migracji rozprzestrzenić się stopniowo na cale terytorium włączane tradycyjnie w zakres tej kultury. Za chybioną też należy uznać koncepcję, która zakładała istnienie „kolebki" kultury łużyckiej we wschodniej Wielkopolscc i na terenie środkowej Polski, w strefie przemieszania elementów kultury przed I użyckiej i trzclnieckiej*. Obecnie trudno mówić o powstaniu kultury łużyckiej jako jednej całości, czy nawet dwóch jej zasadniczych odmian⁷. W obrębie kultury łużyckiej, w szerokim znaczeniu tego pojęcia, wyróżnić można cały szereg grup*, na których powstanie złożyły się rozmaite czynniki, a proces ich formowania się bynajmniej nie przebiegał równocześnie.

Proces ten rozpoczął się jeszcze u schyłku II okresu epoki brązu (Brąz C wedle chronologii P. Reineckcgo), trwał poprzez cały III (Brąz D i Hallstatt Ai). aż do początków IV okresu tej epoki (Hallstatt As). Nastąpił on najwcześniej w południowej części kultury łużyckiej, w obrębie grupy śląskiej, a w przybliżeniu współcześnie także w grupie sasko--łużyckiej i na Słowacji. Podobnie, jak i w innych kulturach zaliczanych do dużej grupy kultur pól popielnicowych, proces ten polegał na przekształcaniu się kultury typu „mogiłowego’’ w kulturę typu „pól popielnicowych". Zmiany te zachodziły zarówno w gospodarce, trybie życia. kulturze materialnej, jak i w wierzeniach, zwyczajach i praktykach pogrzebowych, a zapewne także w strukturze społecznej ludności. Ciągle jednak nie wyjaśnionym pozostaje mechanizm, który powodował tak powszechne występowanie owych przemian. W materiale archeologicznym najlepiej uchwytne są tu zmiany zachodzące w obrządku pogrze-yriHiCuiłgin et Protoktstorkjues, Praąuc 21-27 aout 1966. Prague 1970. s. 704-709: te a Ze. Ze studiów Md panora i wrteną faza grupy tarnobrzeskiej. ..Archeologia Patoki", t- 15: 1970, a. 365-385.

*    A. Żaki. Początki rozwoju kultury łużyckiej w dorzeczu górnej Wisły. ..Roczniki Uniwersytetu Marii Curie Skłodowskie) w Lublinie*'. Dział F. t. 3: 1950. s. Ił, ryc 11

*    A. Garda w sk i. Zagadnienie eiągłotet osadniczej, kulturowej i etnicznej w międzyrseezu Odry—Dniepru od II ofcrem epoki brązu do VI/VII wieku n.e., (w:) I Międzynarodowy Kongres Archeologii Słowiańskiej, t. I. Wrocław—-Warszawa—Kraków 1968, a. 224-228.

*    M Gedl. Zróżnicowanie terytorialne kultury łużyckiej w południowej Polsce, [u-:J I Międzynarodowy Kongres Archeologii Słowiańskiej, t. II. Wrocław— Warszawa—Kraków 1909. s. 385-394. tenże. Die Lausitzer Kultur in Schlesien und Kletnpolen. Bell ragę rur Lausitzer Kultur, Berlin 1969, s. 97-114.

POCZĄTKI KULTURY LU2YCKIM NA GÓRNYM ftLAMU

bowym. Formowanie się nowych grup zaliczanych Jut do kultury łużyckiej wiąże się zwykle z pojawieniem złe płaskich cmentarzysk ciałopalnych oraz ze znaczną intensyfikacją osadnictwa w stosunku do okrętów poprzednich.

Znajomość problemów związanych z początkami kultury łużyckie] i z wczesną fazą tej kultury kształtuje się stosunkowo lepiej na Górnym Śląsku niż nu innych obszarach. Opracowano tu Jut zostały zarówno odkryte dotąd materiały związane z kulturą przodłutycką, Jak i niemal wszystkie dawniejsze materiały dotyczące wczesnej fazy kultury łużyckiej¹. W ciągu ostatnich lat baza materiałowa dotycząca omawianych tu zagadnień niepomiernie wzrosła, głównie dzięki systematycznym badaniom wykopaliskowym, które prowadzono na terenie Kietrza, pow. Głubczyce. Uzyskane tu nowe materiały i poczynione obserwacje, z których część doczekała się Już publikacji¹⁹, pozwalają na bardziej wyczerpujące przedstawienie szeregu zagadnień związanych z wczesną fazą kultury łużyckiej, zwłaszcza dla szczególnie podówczas silnie zasiedlonej lessowej Wyżyny Głubczyckiej..

W ciągu starszego (II) okresu epoki brązu na całym obszarze Górnego Śląska pojawiła się kultura przedłużycka¹¹, powiązana niewątpliwie ze współczesnym kompleksem kultur mogiłowych. Kultura ta Jest tu reprezentowano głównie przez pojedyncze groby wyposażone przeważnie W wyroby brązowe, a wyjątkowo tylko w ceramikę. Stanowiska kultury przedłużyckiej rozproszone są zarówno na południu Górnego Śląska, na terenie Wyżyny Głubczyckiej, Jak i w środkowej czy północnej części Górnego śląska. Sięgają one ku wschodowi aż do dorzecza Uswarty¹², Na terenie Wyżyny Głubczyckiej obok pochówków szkieletowych, które są szczególnie charakterystyczne dla kultury przedłużyckiej, spotykamy także pochówki ciałopalne².

Na cmentarzyskach badanych na większą nieco skalę pojedyncze groby kultury przedłużyckiej występowały, wśród grobów zaliczanych już do wczesnej fazy kultury łużyckiej, w najstarszych częściach cmentarzysk. Dotyczy to zarówno stanowisk strefy południowej (Kietrz, pow. Głubczyce, czy Krzyżanowice, pow. Racibórz). Jak i rozmieszczonych

1

M. C. cdi. Wczesny ' ^,“^r«l) okres epoki brązu aa Górnym Śląsku, .Przegląd Archeologiczny". L II: IIM. s. 24-55: tenże. Kultura łużycka na Górnym Śląsku.

>• M. Gcdl. Wyniki bodli u-czesnołużyckie) części cmentarzyska to Kietrzu, pow. Głubczyce, tr latach 1962-1964. ..Sprawozdania Archeologiczne", t 18: 1¹88. s. 50-88.

2

u Gcdl. Wczesny i starszy-, s. 51-52.

"Oedl, Ginter, Godlowski. Pradzieje-, cl II. s. W-43.

u GadI, Wczesny i olarszy-. s. 17 i 41.