P1120512 resize

JANUSZ PIONTEK

m

wtórnego zmierzenia. Również łuska kości potylicznej, której kształt miałby świadczyć w pewnym stopniu o formie czaszki \v norma latera-lis. a tym samym dac możność wypowiadania się o przynależności typologicznej badanego osobnika¹¹, ulega wyraźnym odkształceniom.

OMÓWIENIE WYNIKÓW BADAN

Wyniki eksperymentalnych spalań kości ludzkich i zwłok małpy na stosach drewnianych potwierdzają obserwacje poczynione w czasie spalań kości w krematorium gazowym. Zmiany mikroskopowe i makroskopowe kształtu i wielkości kości pod wpływem wysokich temperatur występują niezależnie od tego. czy spalanie odbywało się w piecach gazowych². czy na stosie drewnianym. Zmiany te polegają na tym, że niezależnie od spalania się tkanek miękkich, w kości podlegają wyprażeniu elementy organiczne oraz zachodzą pewne zmiany chemiczne mineralnych składników kości, tj. odwodnieniu ulegają związki wapnia.

Intensywność spalania się zwłok na stosie nie jest zależna od tuszy zmarłego, a szczegółowo, typ budowy ciała zmarłego nie wpływa na stopień przepalenia fragmentów kostnych. Otrzymane wyniki, dotyczące zmian wielkości nasad kości długich pod wpływem spalania w kremato-tonum gazowym, zastały potwierdzone podczas spalania kości na stosach drewnianych. Dodatkowe potwierdzenie tego spostrzeżenia otrzymaliśmy porównując wymiary nasad kości długich z grobów ciałopalnych i szkieletowych. Średnie wartości, obliczone na podstawie materiałów z grobów ciałopalnych, były również o około 10% niższe od tych, które charakteryzowały materiały szkieletowe¹⁰. Powyższe stwierdzenia uzasadniają propozycję stosowania odpowiedniej poprawki na kurczenie się nasad kości długich przy rekonstrukcji wysokości ciała osobników pochowanych w grobach ciałopalnych^1s. Podkreślenia wymaga również fakt różnokierunkowego charakteru zmian kształtu i wielkości kości pod wpływem spalania, utrudniającego lub uniemożliwiającego próby rekonstrukcji cech budowy fizycznej. Rekonstrukcje cech budowy czaszki obarczone są znacznym błędem, który w istotny sposób wpływa na analizę morfologicżno-porównawczą badanego osobnika. Materiały z grobów ciałopalnych me stwarzają więc prawie żadnych możliwości określenia wielkości cech metrycznych czaszek osobników pochowanych w tych grobach, nie mogą zatem stanowić podstawy do badania zróżnicowania

wewnątrz i między populacyjnego cech metrycznych czaszki w populacjach pradziejowych. Jedynie w rzadkich wypadkach spalone kości dają podstawę do opisu pojedynczych cech kranioskopijnych.^ Podsumowując, należy stwierdzić, że materiały z grobów ciałopalnych są nieprzydatne do badań zróżnicowania rasowego ludności cechującej się ciałopalnym obrządkiem pogrzebowym, na podstawie tradycyjnie do tych celów używanych cech morfologicznych. Wypada również dodać, że spalone kości pozbawione są elementów organicznych (w tym takie białek) i nie można na nich podejmować prób oznaczeń cech grupowych krwi*.

Udoskonalenie w ostatnich latach metodyki badań materiałów kostnych z grobów ciałopalnych, a szczególnie metody oznaczania pici i wieku w chwili śmierci, pozwalają wyrazić pogląd, że cmentarzyska ciałopalne są jednym z podstawowych źródeł dla śledzenia zagadnień paleo-biologicznych. Otrzymane wyniki paleodemograficzne stanowią dobrą podstawą dla badań biologii populacji pradziejowych. W badaniach tych chodzi przede wszystkim o określenie stanu biologicznego danej* popalać ji, dynamiki biologicznej i społecznej grup ludzkich w pradziejach, przyrostu liczebnego grupy, zdolności do ekspansji liczebnej itp., cb daje w efekcie możliwość szukania i charakteru stopnia związków pomiędzy stanem i dynamiką biologiczną populacji a czynnikami kulturowymi. Poznanie tych zagadnień wymaga wnikliwych badań struktury wymi cralności badanych populacji oraz opracowania dobrych metod, dających możliwość rekonstrukcji innych jej cech związanych z ruchem naturalnym ludności. Cechy te pozwalają na poznanie w szerszym i pełniejszym stopniu zagadnień ekologii człowieka. Sprecyzowany powyżej cel badań ciałopalnych cmentarzysk pradziejowych w dostatecznym stopniu uzasadnia konieczność podejmowania dalszych prób uściślenia metod badań przepalonych fragmentów kostnych. Opisane w niniejszej pracy eksperymentalne badania są przyczynkiem do rozwiązania tych zagadnień oraz potwierdzeniem uprzednio otrzymanych wyników.

Opisane spostrzeżenia, dotyczące obrządku pogrzebowego, z powodu jego Zróżnicowania terytorialnego i chronologicznego oraz różnych implikacji kulturowych, dotyczą spraw związanych z możliwościami kremacji zwłok i eksploracji fragmentów kostnych z pogorzeliska. Wyjaśniają jedynie te kwestie, które wiążą się z wpływem spalania na morfologię kości. ³

Archeologia Polski, t. XXI, z. S

1

“ J. Chochoł. 1058.

" M, Dokładał, 1070, 1071; J. Strzałko, J. Piontek. A. Malinowski, 1972, 1073.

2

J- Strzałko, J. Piontek, A. Malinowski; 1973.

^M J. Strzałko, i. Piontek. A. Malinowski; 1072.

3

O możliwości oznaczania grup krwi na spalonych kościach wspomina np. B. Miszkie wicz, 1966, s. 87; metody badań omówiono m. In. w opracowaniach J. Lcn gy c 1, J. Nemcskeri, 1964; J. Lengyel. 1968.