P1120503 resize

254 JANUSZ PIONTEK

szczątkami ludzkimi, zastosował przy określaniu pici proponowane przez siebie cechy metryczne (grubość ścian kości sklepienia czaszki, średnice głów kości długich i ich trzonów) i morfologiczne (kształt górnego brzegu oczodołu, wykształcenie okolicy nadoczodolowej, wykształcenie guzowatości potylicznej i inne). Oceną wieku w chwili śmierci wykonał na podstawie stopnia obli terać j i szwów czaszkowych, zachowanych zębów, przyjmując dodatkowo jako wskazówką stosunek ciężaru kości do ich objętości. Wiek w chwili śmierci i pleć współcześnie spalonych zwłok był znany i zapisany w administracji krematorium. Po porównaniu otrzymanych wyników z danymi otrzymanymi z administracji krematorium okazało się. że określenie wieku w większości przypadków było prawidłowe, a tylko dwa razy złe były określenia płci. Uzyskane wyniki zdaniem N.G. Gejvalla pozwoliły nie tylko sprawdzić poprawność stosowanych metod, lecz dodatkowo utwierdziły go w przekonaniu o celowości badania materiałów ciałopalnych.

Opublikowano także wyniki badań eksperymentalnych, polegających na spalaniu kości ludzkich w płomieniu palnika gazowego²⁷. Stwierdzono, że pod wpływem spalania zmianom ulega jedynie struktura kości, gdy jej wielkość pozostaje taka sama. Wprawdzie Ch. Muller spalał następnie kości i w piecu muflowym i stwierdził, że spalone kości uległy zmniejszeniu, ale uznał warunki spalania za nienaturalne i nieporównywalne z warunkami, w których odbywały się kremacje pradziejowe. Stwierdzenie Ch. Mullera oraz obserwacje własne poczynione przez G. Grallą¹ utwierdziły tą autorką w przekonaniu, że można z powodzeniom rekonstruować wysokość ciała na podstawie niektórych wymiarów nasad kości długich, szczególnie średnicy głowy kości promieniowej, bez uwzględniania procesu kurczenia się kości pod wpływem spalania, gdyś stopień skurczenia się spalonej kości w porównaniu z kośćmi nie spalonymi jest niewielki.

Nowe opracowania nie potwierdziły powyższych wyników. Obserwacje mikroskopowe kości przed i po spaleniu, wykonane metodą szlifów kostnych przez V. I. Dobrjaka²⁰, wykazały, że pod wpływem spalania ulegają zmniejszeniu średnice kanałów Haversa, Jak i całych osteonów, a spalone kości w temperaturze, w której następuje wyprażenie się elementów organicznych, zmniejszają swoją objętość. Potwierdzenie tych wyników, na podstawie obserwacji makroskopowych kości przed i P° spaleniu, przedstawił M. Dokładał²⁰. Badał on cechy morfologiczne 520 szkieletów osób o znanej pici i wieku w chwili śmierci, stwierdzając, że

niektóre cechy, używane ogólnie do oceny płci i wieku na materiale szkieletowym, ulegają po spaleniu zniszczeniu albo zmieniają się ich wymiary. Z tego powodu często szkielety męskie o mniejszej masywnośd mogą być określone w przypadku badań grobów ciałopalnych jako kobiece. Wyniki otrzymane przez wymienionych autorów pozwoliły na ponowne teoretyczne i metodyczne rozpatrzenie problemów badań kości z grobów ciałopalnych, z uwzględnieniem wpływu spalania na strukturę i rozmiary kości, określenia płci i wieku w chwili śmierci na podstawie materiałów z grobów ciałopalnych oraz rekonstrukcji cech budowy fizycznej**.

Ponieważ nie było pewności co do tego, że eksperymentalne spalania w krematorium gazowym wywołują podobne zmiany w morfologii kości, jak kremacje w pradziejach, postanowiono wykonać spalania szkieletów ludzkich oraz zwłok małpy na stosach drewnianych.

PRÓBY odtworzenia kremacji pradziejowych

Dotychczasowe poglądy na temat kremacji w pradziejach, oparte na przesłankach archeologicznych, etnograficznych, wykonanych eksperymentach, czy też powstałe na drodze spekulacji, możną przedstawić w następujący sposób. Stos wznoszono bezpośrednio na ziemi, w miejscu odpowiednio równym, nie narażonym na zbyt silne działanie wiatru bocznego. Niekiedy był on okolony kamieniami lub kłodami drewnianymi. Ze względu na dogodność umieszczania na stosie zwłok, jego wysokość mogła wynosić do około 1,5 m“. Na podstawie badań kurhanu 3 w Kornatcc przypuszcza się, że. stos posiadał konstrukcję rusztową o podstawie w granicach 2,5 X 1,2 m, przy użyciu drewna od 1,5 do 2,2 znⁱⁿ. Stwierdzono też, że w celu zapewnienia dobrego dostępu powietrza spód stosu posiadał luźniejszy układ⁹⁴ lub też specjalnie w tym celu zbudowane wewnątrz kanały⁹*. Do budowy stosu używano drewno drzew liściastych i iglastych, a zasadniczą rolę w doborze niewątpliwie odgrywały warunki miejscowe³⁶. Zdaniem innych w doborze drewna kierowano się tym, aby zapewnić odpowiednią temperaturę spalania”. Stos mógł się palić z różną intensywnością w różnych miejscach, w zależności od siły wiatru i kon-

*' A. Malinowski, R. Porawiki, 1060; A. Malinowski. 1000; J. Strzałko, J. Piontek, A. Malinowski, 1073, 197*.

" J. Szydłowski, 1064, s. 88.

** H. ZolJ-Adnmikowa, 1088, g. 414.

“ J. Szydłowski, 1964a, s. 443.

“ Z. K a pi co, 1965, s. 348.

** ^J- Szydłowski, 1064, 8.84.

" ^z Kapie a, B. Łuczak, 1971, t. 137.

1

M. D okład al, 1970, 1971.

2

*» Ch. MU 11 er, 1958-1959, s. 229; G. Gralla, 1964, s. 95-98.

" G. Gralla, 1964, a. 95-98.

» V. I. Dóbr jak, 1969, s. 144-151.