P1120504 resize

256 JANUSZ PIONTTK

strukcji^{1 24}. Przebieg procesu kremacji byl raczej kontrolowany, etyli zakłada się możliwość ponownego wrzucania niedopalonych szczątków szkieletu do płonącego stosu³⁹, albo możliwość zapobiegania szybkiemu rozpalaniu się tylko poszczególnych jego części⁴⁰. Obserwacje układu stratygraficznego w czasie badań kurhanu 35 z Lipska wskazują na możliwość oziębiania pogorzeliska płynami⁴¹, jednak uzasadnianie takiego postępowania faktem silnego spękania i rozcząstkowania materiału kostnego⁴², wydaje się — w świetle badań morfologicznych spalonych kości — mało prawdopodobne. Z informacji źródłowych wynikałoby, że wybieranie przepalonych szczątków kostnych odbywało się raczej w następnym dniu po kremacji⁴². Istnieją dwa różne poglądy na temat metody i sposobu wybierania fragmentów kostnych z pogorzeliska. Jedni autorzy utrzymują, że przepalone fragmenty były zbierane do popielnicy przypadkowo, i to raczej fragmenty lepiej zachowane, gdyż jest rzeczą nieprawdopodobną, aby na dużym pogorzelisku można było zebrać wszystkie przepalone szczątki⁴⁴. Inni uważają natomiast, a szczególnie podkreśla się to w opracowaniach dotyczących tzw. układu anatomicznego fragmentów kostnych w popielnicach, że szczątki kostne zbierano bardzo skrupulatnie⁴⁴. Rozważano też różne warianty ułożenia zwłok i jego wpływu na stopień przepalenia fragmentów kostnych⁴².

Przedstawiony schematycznie opis budowy stosu i przebieg procesu kremacji posłużył nam w pewnym stopniu do przygotowania eksperymentalnych spalań kości ludzkich i zwierzęcych na stosach drewnianych. Opisane dalej eksperymenty wykonane zostały w 1973 r. w czasie badań archeologicznych zespołu osadniczego i cmentarzyska ciałopalnego w Wiernie, woj. Zielona Góra. Ich wykonanie było możliwe dzięki zainteresowaniu tego typu badaniami i pomocy A. Kołodziejskiego, kierującego pracami wykopaliskowymi w tej miejscowości⁴⁷.

W pierwszym doświadczeniu spalono na stosie, zbudowanym z około 0.3 m² drewna sosnowego, przekroje kości ramlennej, udowej i promieniowej oraz sklepienia czaszek² Stos zbudowany był z belek ułożonych w kształcie pięciokąta, a wnętrze wypełnione było drobniejszymi kło-

B

B

I

-'Sr?

<P

Ryc. 2. Zmiany rozmiarów kości pod wpływem upalania n« stosie* Kości został/

przecięto na dwie części; część niespaloną oznaczono literę spaloną - 1®

v»t X. mooielt

2. Chanccs in ttie dimension of booM due to barnlng on a pyrę. Ths bones are cut into two parta; tłio unburnt part is marked tbe burnt one — 0

PSi U L. J. PłoOMZ

darni drewnianymi i chrustem. JPo dopaleniu się stosu (proces ten trwał około 1,5 godz.) z łatwością można było odnaleźć fragmenty kostne w dość dobrym stanie zachowania. Kości sklepienia czaszki uległy drobnym spękaniom i silnym odkształceniom termicznym, ale ich rzeźba i stopień wykształcenia struktur kostnych nie uległy zmianie. Przepalone przekroje nasad kości długich zachowane były kompletnie i wykazywały w stosunku do przekrojów nie spalonych wyraźnie zmniejszone rozmiary. Ich kolor i stopień deformacji termicznej był podobny do fragmentów nasad kości długich znajdowanych w popielnicach. Wykonane po spalę—

Archeologia Polski. *- XXI. *- *    •

1

» J. Szydłowski, 1964, s. 92.

» N G G e J v a 11, 1969.

« J. Szydłowski. 1964, s. 92.

« H. Zoll-Adamik owa. 1968. s. 414.

“ J. Szydłowski, 1964, s. 95; 1964a. s. 443.

•    T. Lewicki, 1955. s. 126.

⁴⁴ J. Szydłowski, 1964a. s. 445; H. Zo 11- Ad a m iko w a, 1968, 8.415.

2

   J. Gładykowska - Rzeczy cka, 1971, s. 101-115.

“ B Herrmann, 1972, a. 80-89.

” Autor pragnie zloty t serdeczne podziękowanie Panu dr. A. Kołodziejskiemu za duftą pomoc w przygotowaniu i wykonaniu eksperymentalnych spalań.