pic 11 06 281033

r 'JfJlSll ćij

«“u^^d^^e^^e"4^to7*^l,d“^jU2 o⁰ «*

^CJ' dozorowanie* h^^r°^CeS^^e    "'^W,^<""^dt*

^Ujawn,an_(e w/pr!-, ^b,ez^o aktu ^J ’ ^anailz.v i katet

^neJ w opjsje ^Vjest Cementem mm ^rCepcjl 1 róvvnocze 7'duaJna cecL f-°^nentacJ> desW^3I?^ntaW'^ekstrawe, °^ku’ ^aIe i tu    Jest wt_mT^{JJ na} ‘Wetaika. Ir

Pojawia sie (&J* °^{d raz}" wewnętrznaT^T™ ^bielmo

^Twa?^z Pospol_ltZi jt^reSZtą u ^aszkie^, f^Zebaporówna

^^ności _{d0 P}or,^^CZ^ P^na^

P^rzyponuna niecn i ^Bachu^ ale7ńd °^Prawdawsv pełnio na oku „ ^{Urzi,We 2}^ie sal? °^CZeśn,e P«tać £ ^ GoJia_te^Po^ZyW?^/uJ'^e iimy^S^{0 maWza}< ^a Poprz<

warzą, z Jednym ^P[^Zedstaw‘i Caratem'³²’    ^kto^^m odci,

Znane _Sar^hem Snutym J“^{z wł}^na podobn ^niu Piękna wśród    ^ ^doświadczffin¹**¹"** z gtouą Go

*^ymJ^me_w^dposP°litych model °^aravaSgia w szuka-

*    ~_nr^{,en,a jui}

^Cairr.^jes0 ^by^!^r^°^^‘^ie«efek.

173

patrzącego, często nawet bez tak bezpośrednich, jak u Iwaszkiewicza, egocentrycznych odniesień.

Ciekawe przykłady „widzenia pryzmatowego" znaleźć można również w Innym świecie Gustawa Herlinga-Grudziń-skiego - utworze, którego literackość oraz dokumentalnośc narzucają się czytelnikowi z jednakową siłą²⁹. Z jednej strony są w tej książce opisy werystyczne, naturalistyczne, nawiązujące - o czym pisał Tomasz Burek w artykule Cały ten okropny świat - do tradycji dziewiętnastowiecznych szkiców fizjologicznych oraz dwudziestowiecznego behawioryzmu, z drugiej zaś pojawiają się opisy „proustowskie”, w których narrator spogląda na świat „okiem wewnętrznym, czułym i sprawnym, intelektualnie uzbrojonym, okiem pamięci i wyobraźni moralnej”²⁰. Bywa jednak, że owa „czułość” zastępowana jest przez dobrany odpowiednio filtr - jak w prezentacji wyglądu Kostylewa, gdzie nowy więzień przedstawiony jest jako rzeźba kamienna („głowę miał przecież o wiele za dużą i kanciastą, jakby odłupaną z surowego kamienia”) i jako asceta („Dopiero niżej zaczaiło się w jego twarzy coś, co nadawało jej niezapomniany wyraz inteligencji, połączonej z jakimś szalonym, zaciętym uporem. Zwłaszcza wąskie, kurczowo zaciśnięte usta przywodziły na myśl portrety średniowiecznych mnichów”). Potem następuje uwaga: „Pamiętam, że byłem zachwycony tym rzadkim połączeniem wrażliwości i z gruba ciosanej, niemal brutalnej chropowatości. Odrastające nad czołem włosy jeszcze silniej podkreślały w jego głowie cechy kamiennej rzeźby”³¹. Kostylew najpierw sportre-towany jest jako postać jakby nie z tego świata, postrzegana przez pryzmat sztuki oraz jako obiekt sztuki, a następnie, w kolejnym akapicie, jest ukazany we wstrząsającej scenie nadpalania ręki w ogniu. Tam opis zmienia się już w drobiazgową, pozbawioną jakichkolwiek artystycznych odniesień

²⁹ Na temat opisów w Innym świecie zob. m.in. E. Jędrzejko, Znaki ludzkiego losu, „Stylistyka” III 1994; T. Burek, Cały ten okropny świat, w: Etos i artyzm, op. cit.

^:in T Burek, op. cit., s. 14-15.

' ng-Grudziński, Inny świat. Zapiski sowieckie. Warszawa 1989,