Skan55

40 IV. Opracowywanie potrzebnych materiałów

tów. Drugą obszerna grupę materiałów stanowi piśmiennictwo, nazywane czasami literaturą. Trzecią grupę tworzą różnego rodzaju materiały empiryczne, już wspomniane, w praktyce sięga się do nich najrzadziej. Nie każdy temat wymaga przeprowadzenia takich badań. Jeśli natomiast są one potrzebne, to student zyskuje dodatkową szansę napisania pracy oryginalnej i w dużym stopniu samodzielnej.

Z oczywistych powodów najobszerniejszą grupę materiałów stanowi literatura, przez którą rozumie się zwykle każdy rodzaj wydawnictw, jeśli tylko nie są one publikowanymi dokumentami. Publikacje mają bardzo różne znaczenie, charakter i formę. Dlatego dość często dzieli się je na pewne grupy. Oczywiście najprostszy wydaje się podział na książki i artykuły. Te pierwsze nazywa się czasami wydawnictwami zwartymi, drugie najczęściej publikuje się w tzw. wydawnictwach ciągłych.

Drugi z podstawowych podziałów opiera się na odróżnieniu opracowań o charakterze naukowym od innych. Oceny charakteru publikacji dokonuje się zwykle na podstawie formy tekstu lub charakteru wydawnictwa¹. To właśnie literatura naukowa ma dla piszących prace dyplomowe szczególne znaczenie, ale nie oznacza to, że nie można korzystać z innych rodzajów piśmiennictwa. Dlatego ogromne znaczenie ma podział publikacji książkowych na podręczniki, monografie, inne opracowania naukowe, prace popularnonaukowe, poradniki, wydawnictwa encyklopedyczne i informacyjne. Z kolei artykuły najogólniej można podzielić na: naukowe, publicystyczne i informacyjne. Najważniejsze są te pierwsze, a należą do nich publikacje nie zawsze nazywane artykułami, np. glosy będące komentarzami do orzeczeń sądowych czy recenzje prac naukowych. Niektóre z artykułów nazywa się rozprawami lub studiami, inne sprawozdaniami, komunikatami, notami. Odróżnia się też artykuły problemowe od przyczynkowych i — podobnie jak wśród większych opracowań — analityczne od syntetycznych.

Artykuły naukowe na ogół publikuje się w wydawnictwach ciągłych, które albo są wydawnictwami periodycznymi (np. czasopisma naukowe), albo seryjnymi (np. zeszyty naukowe). Coraz częściej artykuły wielu autorów wydaje się w nietypowej dla nich formie książkowej, tzn.

wielotematycznej i jednorazowej publikacji zwartej. Są to najczęściej księgi jubileuszowe lub materiały konferencyjne.

Dużą wartość dla autora niejednej pracy dyplomowej mogą przedstawiać artykuły publicystyczne i informacje prasowe, zwłaszcza ze względu na walor aktualności². Dodajmy też, że niektóre artykuły' publicystyczne mają jeszcze inne zalety, które sprawiają, iż można niekiedy traktować je jak publikacje o charakterze naukowym, np. przez umieszczenie ich w bibliografii na końcu pracy. Regułą jest jednak niewyszczególnianie tam publikacji gazetowych czy prasowych mimo ich wskazywania w przypisach, jeśli zostały wykorzystane w charakterze źródłowym.

Na koniec zauważyć jeszcze trzeba, że wszystkie publikacje naukowe mogą być poddane pewnej klasyfikacji ze względu na liczbę tworzących je autorów. Gdy jest ich więcej, trzeba umieć odróżnić prace zbiorowe od prac wspólnych. Istotą tych pierwszych jest „opracowanie przez różnych autorów tematów o tyle odrębnych, że dają się łatwo oddzielić, i o tyle wspólnych, że ograniczają się do jednej dziedziny, która z tego czy innego punktu widzenia stanowi pewną całość tematyczną”³. Z kolei cechę prac wspólnych stanowi współautorstwo całości opracowania i znaczna zwartość tematyczna dzieła. Ten rodzaj twórczości nie pozwala na kojarzenie któregokolwiek fragmentu pracy tylko z jednym autorem.

2. Zbieranie literatury

O rodzaju materiałów, z jakich będziemy korzystać w trakcie pisania pracy, w zasadzie rozstrzyga się w momencie przygotowywania jej planu i koncepcji badań. Chodzi zwłaszcza o określenie zakresu korzystania z materiałów źródłowych i podjęcie decyzji o konieczności korzystania z własnych materiałów empirycznych. Poza dyskusją pozostaje natomiast sprawa opierania się na literaturze, bez której nie powstanie żadna

1

To kryterium nie zawsze jest wiarygodne, bo gdyby tak było, to W. Pytkow&ki nie odróżniałby twórczości naukowej od rzemiosła naukowego i od balastu naukowego — Organizacja badań i ocena prac naukowych, Warszawa 1985, s. 294, 295.

2

   Autorzy jednego z podręczników zauważają, że: „nieraz zdarza się, że wprowadzenie do maszynopisu najświeższej informacji wziętej z gazety nadaje pracy nieoceniony powiew aktualności” — S. Gambarelli, Z. Łucki: Jak przygotować pracę dyplomową lub doktorską, Kraków 1996, s. 39.

3

   W. Pytkowski: Organizacja..., s. 304, 305. Jeszcze czym innym jest praca zespołowa, polegająca „na organizacyjnym powiązaniu różnych prac dla osiągnięcia wspólnego celu”.