str 096 097 (3)

9. DLACZEGO?

1.    Warszawa — Łukasz Gołąbiowski w Opisaniu statysty czno-historycznym Warszawy (1826, s. 4), relacjonuje podanie krążące między ludem, iż tu, gdzie dziś mieści się stolica, niegdyś były rozległe bory, w których król polski Kazimierz rad polował. Zabłąkawszy się raz trafił do lepianki, gdzie właśnie przyszło na świat dwoje bliźniąt. Monarcha podawał je do chrztu, na którym otrzymali imiona War i Sawa, a potem łaskami obsypywał, tak że dobrze im się działo i wokół ich chaty wyrosło miasto Warszawą zwane. (Podania o założeniu Warszawy zob. także: O. Kolberg: Lud. Mazowsze, t. 1, s. 301—302.).

2.    Gniezno — wedle tradycji legendarnej Lech znalazł gniazdo orle i na tym miejscu postanowił wybudować gród. Decyzję swą oznajmił towarzyszom słowami: „gnieźdźmy się tu!” Tak więc nazwa Gniezna jest „podwójnie udokumentowana”. (Zob. G. Baszko: Kronika Lechitów i Polaków, 1822, s. 26.)

3.    Cieszyn — Niegdyś trzej książęta: Bolko, Loszko i Cieszko po wielu latach rozstania spotkali się nad źródłem, które odtąd zwie się Bracką studnią, i tam założyli osadę. Budowali ją ciesząc się ze spotkania i na pamiątkę osadę, która później w miasto urosła, nazwali Cieszynem. (Zob. Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, 1880, t. 1, s. 697.)

4.    Trzebnica — Jadwiga, księżna śląska, słabo mówiąca po polsku, po ufundowaniu klasztoru w miejscu, gdzie obecnie znajduje się Trzebnica, powiedziała małżonkowi, ks. Henrykowi Brodatemu, że jej już teraz w życiu „trzeba nic”. Podanie to mamy zanotowane już u Długosza. (Zob. Dzieje polski, 1868, t. 2, s. 162—163.)

5.    Biecz — Z dawien dawna wzdłuż rzeki Ropy wiódł szlak handlowy z Węgier przez Sącz na Ruś i w Sandomierskie. W okolicznych lasach roiło się od rozbójników. Dowódcą ich był Becz, Węgier, postrach całego Podkarpacia. Gdy go pojmano, obiecał — jak głosi podanie — w zamian za uwolnienie go od okrutnej śmierci, z posiadanych, a ukrytych w lasach skarbów, wybudować miasto z kościołem i zamkiem. I obietnicy dotrzymał. (S. Udziela: Z podań i dziejów ziemi biec-kiej, 1926, s. 5.)

6.    Wieluń — Wedle bardzo starego podania, zapisanego już w 1655 r. w kronice klasztornej augustianów w Wieluniu, polujący w tych okolicach książę kaliski i ruski, Władysław Odonicz, w 1217 r. zapędził się za jeleniem, który krzyż miał pomiędzy rogami. Jeleń ten w pewnym miejscu znikł, a zdumionemu myśliwcowi ukazał się baranek stojący nad jaśniejącym kielichem. W tym miejscu wystawiono pierwszą pustelnię dla zakonników św. Augustyna, wokół której skupiać się zaczęła później osada. I tak powstał Wieluń, pierwotnie wedle tradycji — Jeluń. (Zob. M. Rąwicz-Witanowski: Rogi jelenie, „Wisła” 1895, t. 9, s. 114—115.)

7.    Grajewo (Mazury, woj. olsztyńskie) — Kiedy wypędzeni z raju Adam i Ewa dochodzili już do pobliskiego Raj-grodu, tak byli znużeni, że zatrzymali się na chwilę w jakimś pięknym zakątku. Wówczas Adam dał Ewie lirę i powiedział: „graj Ewo”. Podobny pomysł związany jest z etymologią nazwy miejscowości Warze-wo na Mazowszu. (Zob. O. Kolberg Lud. Mazowsze, t. 5, s. 7—8.)

8.    Iłża — Jej łza. Z wysokiej wieży zamku położonego w powiecie radomskim roztaczał się wokół widok tak piękny, że jeden z książęcych synów, zapatrzywszy się spadł z wieży i poniósł śmierć. Księżna matka tyle nad tym zgonem łez wylała, iż miejsce to jej łzą nazwano, co z biegiem lat zmieniło się w Iłżę. (Zob. O. Kolberg: Lud, t. 20, s. 265.) Wedle Długosza nazwa ta ma pochodzić od łez królowej Bony wylanych po niefortunnym polowaniu w Niepołomicach, kiedy to królowa spadłszy z konia — poroniła.

9.    Pułtusk — Miasto to niegdyś nazywało się Tusk i dopiero kiedy w dalekiej przeszłości połowa z niego się zapadła, Pułtuskiem nazwane zostało. (Zob. O. Kolberg: Lud. Mazowsze, t. 4, s. 23.)

10. Kielce — Mieczysław Stary, książę krakowski, polując w okolicy świętokrzyskich borów*, napadnięty został przez ogromnego odyńca, któremu odrąbał kły i w ten sposób uniknął niebezpieczeństwa. Inni znów powiadają, iż w tym miejscu znaleziono, ogromny kieł jakiegoś przedpotopowego zwierza. W każdym razie wedle legendy od kłów — kielców powstała nazwa miejscowości. (Zob. Ozga-Michalski Gadki spod Łysicy.)

97

7    500 zagadek z folkloru