str 128 129 (2)

32. ZAGADKI LUDOWE

1. Siedzi bochen między grochem — księżyc i gwiazdy.

2.    Jakie odzienie jest najdroższe, a najnieużytecz-niejsze — treny u damskich sukien.

Jest to zagadka-staruszka, pochodzi z zaginionego dziś XVI-wiecznego zbiorku Gadki rozmaite, którymi rozum ludzki może być naostrzon (1552). Odpowiedź tam brzmi: Ogony na długich szatach niewieścich, którymi ziemię omiatają i psują daremnie, a z czego ubogi mógł mieć dla siebie odzienie.

3.    Czterech braciszków się gonią... — koła od wozu. Ta bardzo popularna zagadka ma u nas też starą metryczkę. W rozbudowanej formie utrwalona została drukiem około 1540 r.

4.    Bez nóg, bez rąk, bez głowy, i brzucha... — wiatr.

5.    Coś wziął człecze bez podzięki... — życie.

6.    Król nosi na głowie... — korona.

7.    Nie ma rąk.. — dym.

8.    Na jednej nodze stoi... — kieliszek.

9.    Rumieni się od wstydu... — róża.

10. Rośnie bez korzenia... — sól.

«« OBYCZAJE LUDOWE

0U. W ŚWIETLE HISTORII I LITERATURY

1,    Pierwszy literacki opis dożynek dał ksiądz biskup Ignacy Krasicki w Panu Podstolim (1798).

2.    Dożynkową piosenkę ułożyli mazowieccy żeńcy dla czy jak mówili „na” Fryderyka Chopina, który spędzając wakacje u Dziewanowskich w Szafarni koło Dobrzynia miał okazję przyjrzeć się, a nawet tańcząc i grając na basetli, wziąć udział w dożynkowym obchodzie. Opisał to wszystko barwnie w liście do rodziców z 26 sierpnia 1825 r.

3.    W XI w. biskup poznański zakazał tańców i zabaw nocnych „w wigilię uroczystości św. Jana Chrzciciela” — a więc sobótek.

4.    Kazimierz Jagiellończyk, uwzględniając prośby świętokrzyskiego opata, w 1468 r. zakazał urządzania w okolicach Zielonych Świątek wiosennych zgromadzeń na Łysej Górze, ustanawiając w zamian formalne jarmarki w pobliskiej Słupi.

5. Tępiona przez oficjalne władze sobótka z punktu znalazła azyl na kartach literatury polskiej od samego jej zarania. Poetyckie strofy poświęcił obrzędowi Jan Kochanowski w poemacie o tym tytule, opiewał sobótkę także Seweryn Goszczyński, opisywali ją m. in. Wincenty Pol w Obrazach z życia i natury, Józef Ignacy Kraszewski w Starej baśni i Jasieńczyk [Wacław Karczewski] w W Wielgiem-.

6.    Na kanwie ludowego obrzędu zbudowane zostały Dziady Adama Mickiewicza i Wesele Stanisława Wyspiańskiego.

7.    Od połowy XVIII w. lajkonika opłacał zakon norbertanek na Zwierzyńcu pod Krakowem, stąd i nazwa konik zwierzyniecki. W rachunkach klasztornych z 1756 r. figuruje pozycja: „na dobosza z konikiem”. Od połowy XIX w. koszty obchodu płaci miasto.

8.    Pierwsza wiadomość o zwyczaju chodzenia z szopką w okresie świąt Bożego Narodzenia pochodzi z akt sądowych z 1757 r. Akta te zawierają skargę jednego z szopkarzy, przeciw drugiemu, który niesłusznie rościł sobie prawo do spółki. W rezultacie bójki powaś-nionych szopka został zniszczona.

9. Najwięcej wiadomości o dawnych obrzędach i obyczajach polskich przekazał nam Jędrzej Kitowicz (1728—1804) w księdze Opis obyczajów i zwyczajów za •panowania Augusta III.

129

9    500 zagadek z folkloru