Top 35 BMP

LXVIII PRZERZUTNIE

zróżnicowanie stwierdzić należy w zakresie relacji budowy zdania do budowy wersa czy też dystychu. Mówiąc o stosunku Simonidesa do tradycji czarnoleskiej, wspomniano o tym, iż w Sielankach często¹ występują przerzutnie, zarówno średniówkowe, jak i klauzulowe. Te ostatnie zaś niekiedy przybierają w Sielankach kształt ostry, to znaczy taki, przy którym granica składniowo-intonacyjna nie respektuje ani klauzuli, ani średniówki i przypada w środku członu przed- lub pośredniówkowego:

Trzecią we lwy, a czwartą | ani we lwy, ani

W jawory, ale kogoś | zuchwalszego rani.

(IX, ww. 93—94)

Gdzie Apollo okiem swym | wejrzy, owce w wełnę

Odzieją się, wymiona | mleka będą pełne.

(IX, w w. 77—78)

Czyli tak urodzie,

Dufasz swojej? Kto dufa | nawiętszej pogodzie,

. Deszcz go zlewa. Nie trzeba | spać ii w pewnej rzeczy.

(XII, ww. 23—26)

Henryk Życzyński słusznie zwrócił uwagę²⁷, iż w Sielankach partie dialogowe i narracyjne różnią się od partii pieśniowych znacznie częstszym użyciem przerzutni. Udra-matyzowany dialog lub choćby żywa rozmowa czy opowia-• danie wymagały swobody toku składniowo-intonacyjnego, pełnego' uzależnienia go od wyrażanych treści. W pieśniach częściej można było wprowadzić zgodność składniowo-intonacyjnego toku zdania z budową wersa czy dystychu.

I w tzw. „dialogach pieśniowych” zamieszczonych w Sielankach nie wszędzie mamy jednak pod tym względem sytuację jednakową. Przede wszystkim podkreślić

²⁷ H. tyczyński, Wiersz w „Sielankach” Szymonowi cza [w:] Szymon Szymonoioicz i jego czasy, jw., s. 88.

trzeba, iż w Sielankach tzw. „dialogi pieśniowe” czy też pieśni nie są bynajmniej jednakowe, i to zarówno jeśli chodzi o temat, jak i o ich strukturę kom po zycyj no-stylistyczną. Pieśni zamieszczone w sielance Wesele (II) odznaczają siię np., z jednej strony, tematyką mitologiczno-ero-tyczną, z drugiej zaś — jej raczej narracyjnym ujęciem. Są to liryzowane opowieści o różnych przypadkach Kupi-dyna i Wenery. W sielance Kiermąsz_(lX) pieśni, mają

postać alegoryczną i zarazem dość mocno zintelektualizo-

w^ną-,.....zawierającą" w postaci " aluzji wiele uwag., dotyczą-

cyeh-rzeczywistóśći społecznej ..„Charakterystyczną jest rzeczą, iż właśnie w tych pieśniach występuje dużo, i to nie

raz ostrych przerzutni. Natomiast „dialogi pieśniowe” w sielance Mopsus (VI) i Pastuszy (XVII) zawierają przede wszystkim, choć nie tylko, sielsko-erotyczne, rzewne przyśpiewki liryczne, ukazujące paralełny wizerunek przyrody i człowieka. Stosowanie stylu opartego na częstym użyciu paralelizmu składniowo-wersyfikacyjnego uwypukla treść tych pieśni.

Częste używanie przerzutni klauzulowej i średniówkowej posiada walor stylistyczny. Jednocześnie jednak odnotować można w Sielankach fakt przywiązywania mniejszej wagi do dwudzielnej budowy polskiego wiersza średniówkowego, co nawet powoduje zakłócenie rytmiki trzynasto-zgłoskowca (7 + 6):

Przychodziło i do o||statniego zwątpienia...

(XVI, w. 197)

Umiejętnie potrafi Szymonowie skorzystać z ekspre-sywnych walorów refrenu w wierszu. Cytowany już uprzednio refren: „Ręko moja...” itd., występujący w sielance XIII, pełni znakomicie funkcję morału, napomnienia. Podobną sytuację mamy w Żeńcach, gdzie poeta wprSWa-dził występujący niekiedy w poezji humanistów" (por. J.