Untitled3 (3)

1 Drobnomieszczańska myśl ekonomiczna

społeczną. Reasumując Sismondi stwierdza, że pogoń za zyskiem przed-ębiorstw kapitalistycznych w warunkach gospodarki wolnokonkurencyjnej miększa rozmiary produkcji i ogranicza rynki zbytu, co stawia pod zna-em zapytania możliwości wzrostu gospodarczego w tym systemie.

3. Teoria kryzysów ekonomicznych

Gospodarce kapitalistycznej właściwa jest sprzeczność między produ-:ją i konsumpcją. Sprzeczność ta prowadzi do kryzysów ekonomicz-'ch, wstrząsów gospodarczych i pauperyzmu mas. Sismondi podważa ten sposób podstawową tezę ekonomii klasycznej, uogólnianą nastę-tie w tzw. prawie rynków Say'a, że produkcja sama sobie tworzy iynki iytu. Sismondi pomija tu jednak rolę rynków środków produkcji oraz ożliwość rozszerzania rynków zbytu poza granice kraju. W kapitalizmie nieją jednak jego zdaniem mechanizmy umożliwiające wydźwignięcie się •spodarki ze stanu kryzysu ekonomicznego. W okresie bowiem kryzysu odukcja spada szybciej niż konsumpcja (klasa kapitalistów konsumuje < jak w okresie prosperity) oraz następuje pewne przestawienie stru-ury produkcji na rzecz dóbr luksusowych. Powoduje to wzrost zatrud-mia w tym dziale gospodarki i wzrost popytu konsumpcyjnego (dostrzega iałanie mnożnika inwestycyjnego), co rozpoczyna okres ożywienia gospo-rczego.

4. Granice rozwoju kapitalizmu

Pauperyzacja mas ogranicza rozmiary konsumpcji i sprawia, że gospo-rkę kapitalistyczną cechują tendencje depresyjne, gdyż potencjalne ryn-zbytu ciągle się zawężają. Zbyt niskie dochody robotników nie zwalają na realizację całej produkcji i zysków. Ceny kształtują się na ziomie nie zapewniającym w okresach długich odpowiedniego pozio-i rentowności. Przesłanką istnienia i realizacji normalnych zysków jest ęc istnienie klas pośrednich, tzw. osób trzecich gospodarki kapitalisty-lej reprezentowanych przez producentów drobnotowarowych. Rozwój spodarki kapitalistycznej niszczy jednak gospodarkę drobnotowarową, ym samym uniemożliwia reprodukcję rozszerzoną. Wprawdzie przejś-wo rolę stabilizatora spełnia handel zagraniczny, który umożliwia sprzedaż nadwyżek nie wchłanianych przez rynek krajowy. Wkraczanie jednak wielu krajów na drogę rozwoju gospodarczego spowoduje ostrą konkurencję na rynkach międzynarodowych, co osłabi handel zagraniczny jako instrument realizacji nadwyżek towarowych. W tych warunkach rozwój gospodarki w skali światowej nie będzie możliwy, co doprowadzi do ogólnego załamania gospodarczego.

5. Pozytywny program rozwoju gospodarczego

„ozwój gospodarki kapitalistycznej wymaga zdaniem Sismondiego pewnych modyfikacji, zapewniających równomierny wzrost podaży i popytu, a szczególnie należy:

ja) zapewnić poprzez ingerencję państwa rozwój produkcji drobnoto-warowej w mieście i wzrost liczby producentów drobnotowarowych na wsi poprzez reformę rolną,

b)    zapewnić warunki trwałości produkcji rzemieślniczej. Postuluje tu zawiązywanie kooperacji rzemieślniczych, co umożliwiłoby im korzystanie ze zdobyczy nowoczesnej techniki oraz skuteczną konkurencję z produkcją wielkofabryczną,

c)    zmienić metody podziału dochodu wytworzonego w produkcji kapitalistycznej poprzez wzmożenie pozycji przetargowej robotników z kapitalistami. Wymaga to przyznania robotnikom prawa zrzeszania się w związki zawodowe walczące o lepsze warunki pracy i płacy oraz stosowanie zasady udziału robotników w zyskach, jako podstawowej formy wynagradzania i wprowadzenia tzw. gwarancji zawodowej - czyli wypłacanie robotnikom kilkumiesięcznego odszkodowania przy zwalnianiu ich z pracy,

d)    organizować roboty publiczne przez państwo dla zwiększenia zatrudnienia i popytu efektywnego.

Program J. C. Simonde de Sismondiego, mimo że spotkał się jeszcze za jego życia z dość powszechnym uznaniem, nie wywarł większego wpływu na rozwój ekonomii klasycznej. Jako krytyk gospodarki liberalnej poczynił wiele cennych uwag, ale nie dał im jednak wykończonej teoretycznej postaci. Dyskredytuje go przede wszystkim niechęć do postępu technicznego. Uważa się to w literaturze za dążenie do cofnięcia biegu historii, za naiwny anachronizm sprzeczny z interesem społecznym.