SDC11622

System mi ędzynarodowy

Tak więc nowy sposób funkcjonowania gospodarki stworzył funda* menty stuletniego pokoju. W pierwszej części XIX wieku rodząca się klasa średnia była głównie rewolucyjną siłą zagrażającą pokojowi, czego świadectwem były wstrząsy epoki napoleońskiej. Właśnie ten nowy czynnik, jakim stały się napięcia na tle suwerenności narodowej, grożące zakłóceniem ładu europejskiego, sprawił, że Święte Przymierze ustanowiło swój zachowawczy pokój. W drugiej części tego stulecia nowa gospodarka święciła jednak triumfy. Klasa średnia - zdecydowanie potężniejsza niż jej konserwatywni poprzednicy i przyzwyczajona do narodowo-międzynarodowego charakteru nowej gospodarki — sama zabiegała o pokój, jednak w obu przypadkach polityka pokojowa okazała się skuteczna jedynie dzięki temu, że była zdolna podporządkować sobie system równowagi sił i sprawić, aby służył jej sprawie. Osiągnęła to, zapewniając owemu systemowi organy społeczne zdolne współpracować bezpośrednio z instytucjami państwa zabiegającymi o pokój. W czasach Świętego Przymierza tymi organami były feu-dalizm i monarchia, wspierane przez duchową i materialną potęgę Kościoła. W okresie funkcjonowania koncertu mocarstw ich rolę przejęły międzynarodowa fmansjera i sprzymierzona z nią bankowość narodowa. Nie należy jednak wyolbrzymiać tego rozróżnienia. Już podczas trzydziestoletniego pokoju, między 1816 a 1846 rokiem. Wielka Brytania usiłowała unikać konfliktów zbrojnych, koncentrując się na działalności handlowej, a Święte Przymierze nie wzgardziło pomocą Rothschildów. W czasach koncertu mocarstw z kolei międzynarodowa fmansjera musiała niejednokrotnie polegać na swoich dynastycznych i arystokratycznych powiązaniach, jednak te fakty tylko potwierdzają naszą tezę: w obu przypadkach pokój utrzymywano nie tylko wskutek starań rządów wielkich mocarstw - niezwykle istotną rolę odgrywały również konkretne, zorganizowane organy reprezentujące interesy ogółu. Innymi słowy, system równowagi sił mógł unikać powszechnych konfliktów jedynie dzięki nowemu systemowi gospodarczemu. Osiągnięcia koncertu mocarstw w tym zakresie były nieporównywalnie większe niż dokonania Świętego Przymierza. To drugie utrzymywało bowiem pokój na ograniczonym terytorium, i to w okresie, w którym Europa nie ulegała jeszcze gwałtownym przemianom. Koncert mocarstw natomiast osiągał te same cele w skali światowej i w obliczu zapoczątkowanych przez społeczny i gospodarczy postęp rewolucyjnych przemian, które obejmowały swoim zasięgiem cały glob. 16 ogromne osiągnięcie polityczne było rezultatem powstania

jedynego w swoim rodzaju tworu - wielkiej finansjery, pełniącej funkcję ogniwa łączącego międzynarodową politykę i gospodarkę.

jest zatem jasne, że pokój zależał od sytuacji gospodarczej, choć jego natura była zupełnie inna. Tylko w najszerszym tego słowa znaczeniu można tu mówić o zinstytucjonalizowanej polityce pokojowej na skalę międzynarodową, ponieważ koncert mocarstw nie byl w gruncie rzeczy systemem gwarantującym pokój, lecz był jedynie systemem złożonym z suwerennych państw chronionych mechanizmem wojny. Światowa gospodarka miała zupełnie inną strukturę. Jeżeli zrezygnujemy z bezkrytycznej praktyki ograniczania terminu „struktura” wyłącznie do centralnie zarządzanych organów działających za pośrednictwem swoich funkcjonariuszy, to będziemy zmuszeni przyznać, że owa struktura opierała się na ściśle określonych, powszechnie akceptowanych zasadach i składała się z nader konkretnych części składowych. Stan budżetów i zbrojeń, handel zagraniczny i zapasy surowców, niepodległość i suwerenność państw stały się w tej sytuacji funkcją walut i kredytów. W ciągu ostatnich dwudziestu pięciu lat XIX wieku światowe ceny artykułów spożywczych stanowiły główny obiekt zainteresowania milionów europejskich chłopów. Wahania notowań giełdowych w Londynie były codziennie uważnie obserwowane przez przedsiębiorców na całym globie. Rządy ustalały plany na przyszłość, kierując się sytuacją na światowych rynkach kapitałowych. Tylko szaleniec wątpiłby w to, że międzynarodowy system gospodarczy stanowił oś materialnej egzystencji ludzkości. Pokój był niezbędny dla funkcjonowania ówczesnego systemu - równowaga sił została zatem ustalona po to, by mu służyć. Gdyby panujący w tym ■ar—.akresie ład gospodarczy przestał istnieć, pokój nic by już nie znaczył S| w polityce - stałby się zbędny. Nie byłoby w tym wypadku ani wystar-5* czających powodów, by o niego walczyć, ani narzędzi, by go chronić, fi e Sukces koncertu mocarstw wynikał z potrzeb nowego, międzynarodo-—kyego porządku gospodarczego i wraz z nim tracił rację bytu.

Największe osiągnięcia koncertu mocarstw przypadają na erę Bismarcka (1861-1890). W ciągu dwudziestolecia, które nastąpiło po osiągnięciu przez Niemcy statusu wielkiego mocarstwa, to właśnie one były głównym beneficjentem polityki pokojowej. Niemcy utorowały sobie drogę do czołówki państw europejskich kosztem Austrii i Francji. Korzystne było dla nich utrzymanie status ąuo i zapobieganie wojnie, która mogła być tylko wojną odwetową, wymierzoną przeciwko nim. Bismarck w przemyślany sposób wprowadził w życie ideę pokoju jako

21