IMG455 (2)

66 Jarosław Marek Rymkiewicz

piękne, ale jakby i zbędne, bo ozdabiając tekst, nic do niego przecież nic wnoszą, a i o postaciach, które je wypowiadają, nic też nam chyba nie mówią. Ale u Słowackiego nic nie jest zbędne. Bo gdybyśmy te porównania uznali za zbędne, to i całą stylistykę Słowackiego - wszystkie jego różne, księżyce, tęcze i lewady . musielibyśmy uznać za zbędną. A wtedy cały Słowacki stałby się, tak, zbędny. Sen srebrny Salomei napisany został w roku 1843. W tym samym roku Słowacki przetłumaczył Księcia Niezłomnego. Musiał więc wówczas czytać — w tym wspaniałym roku 43, w którym napisał trzy swoje arcydzieła, bo również i Księdza Marka -Calderona. A jeśli go czytał, to zapewne nie tylko Księcia Niezłomnego. Musiał go czytać, bo te porównania, w których pojawia się słowo „teatr”, są, to oczywiste, od Calderona pożyczone. W La devoción de la Cru: stary Curcio, opowiadając sam sobie o dziwnych i przerażających wydarzeniach, które poprzedziły akcję tej „komedii religijnej”, powiada:

Teatro este monie fue del suceso mas notable^{1 2}

W El magico prodigioso Cyprian mówi:

|...J y este monte domie mi ciencia la trujo teatro sera frondoso-

A w zakończeniu drugiego dnia La vida es sueno książę Segismundo mówi „entre sueńos”, czyli we śnie:

Salga a la anchurosa plaża del gran teatro del mundo este valor. sin segundo -\

Co mówiąc, robi oczywiście aluzję do najsłynniejszego z Calderonowskich autos sacramentales, tak właśnie zatytułowanego: El gran teatro del mundo. Czyli: Wielki teatr świata. Te wszystkie Calderonowskie porównania i metafory — i nie tylko Calderonowskie, bo w wieku XVI i XVII koncept jen był bardzo popularny: wystarczy tu wspomnieć tylko najsłynniejszą z jego realizacji, a mianowicie Szekspirowskie: „świat jest teatrem, aktorami ludzie” — więc wszystkie te porównania utożsamiające 'terytorium życia lub terytorium natury z teatrem i ze sceną nie były, przynajmniej dla Calderona, stylistycznymi ozdobnikami tekstu. Ich powtarzalność — a spotykamy f|

Iw każdej niemal komedii Calderona - mogłaby co prawda świadczyć o tym. [że mamy do czynienia właśnie z ozdobnikami. Kto wciąż powtarza „teatro ! este monte fue” albo „teatro este monie serń”, może się narazić na zarzut, [ze - tak powtarzając — używa zwrotu, który nic już nie znaczy: właśnie dlatego że wciąż jest powtarzany. Ale ta powtarzalność może też świadczyć o czymś całkiem innym: o tym mianowicie, że w powtarzającym się żywocie ukryta jest jakaś zasada, która musi się powtarzać, musi być przypominana, [ponieważ organizuje — ma organizować — całość dzieła. I dlatego to plaśnie zwrot wciąż się powtarza.

To, co w porównaniu świata i teatru ukrywał Calderon, najłatwiej można odczytać z El gran teatro del mundo: tekstu, który będąc alegorycznym [wykładem Calderonowskiej metafizyki, jest jednocześnie - bo i tak można to \auto sacramental odczytać — wykładem zasad organizujących wszystkie komedie tego dramaturga. Świat, tyle mówi nam tytuł, jest teatrem. Nie jest podobny do teatru i nie należy go do teatru porównywać. Jest. właśnie jest teatrem. Jest z teatrem tożsamy. A jest tożsamy, ponieważ życie ludzkie -ze swej istoty — nie jest ze sobą ■ tożsame. Jest grą, spektaklem, przedsta- -wieniem: „Toda la vida humana representaciones es”, powiada Autor w El gran teatro del mundo, i myśl ta. w różnych sformułowaniach, wielokrotnie powtarza się w tekście. „Toda la vida humana”: człowiek, każdy człowiek przychodzi na świat po to, żeby grać, i nie może pozbyć się roli. która-została mu przeznaczona. Tym, kto alegorycznym postaciom w Caldero-nowskim auto sacramental wyznacza, i rozdaje role, jest Autor, będący zarazem Reżyserem wielkiego spektaklu życia. Autor, czyli Bóg. Autor, oczywiście, nie gra: to inni grają dla niego i dzięki niemu, a on jest jedynym Widzem tego spektaklu, który sam dla siebie reżyseruje. Tak przynajmniej mogłoby się nam wydawać. Ale jesteśmy przecież w teatrze, i to w teatrze Calderona. Bóg Calderona nie jest poza życiem: jest między ludźmi. A będąc między ludźmi, bawi się z nimi w teatr, czyli w życie. A więc i on gra -gra rolę Reżysera i rolę Widza — i to tylko różni go od wywoływanych przezeń na scenę postaci, że gra rolę, którą sam sobie wybrał. One, te alegoryczne postaci z El gran teatro del mundo, grają natomiast role, które zostały im narzucone przez Reżysera. Grają więc to, co grać muszą. Her-mosura, czyli Piękno, mówi tuż przed przyjęciem roli z rąk Autora:

pero si hacia el mundo. vamos todos a representar los papeles puedes dar. pues en aguesta ocasión no tenemos elección para haberlos de tomar.

Na co Autor odpowiada:

Pero yo. Autor so bera no se bien que papel hara

P. Calderon de la Barca. La deeoción de la Cruz. Et gran teatro det niugB Madrid 1967, s. 52 (w tłumaczeniu filologicznym: ..To wzgórze było teatrem niezwykłego zdarzenia").

? P. Calderon de la Barca, El magico prodigioso. Casa eon dos puertas, mała es de guardar. Madrid 1967, s. 83 („i to wzgórze, gdzie sprowadziła ją moja wiedza, będzie liściastym teatrem").

P. Calderon de la Barca. El alcade de Zalamea. La vida es sueno, Madrid 1967,

. t. 238 (..Niech to niezrównane męstwo ukaże się na scenie wielkiego teatru świata").