Obrazt1

ROZDZIAŁ VIII

Indywidualne możliwości i preferencje uczniów o rozwoju typowym

Zastosowanie psychologii w procesie edukacyjnym wymaga uwzględnienia różnic indywidualnych między uczniami. Wyrażają się one w możliwościach wyznaczających granicę sprawności funkcjonowania człowieka i w preferencjach zakreślających dziedziny tego funkcjonowania poprzez świadomy czy nieświadomy ich wybór. Wygodną konwencją stosowaną przez wielu badaczy jest wprowadzenie takich pojęć, jak: „cecha”, „właściwość”, „styl”, „zdolność” i traktowanie ich jako konstruktów teoretycznych. Konstrukty te uznawane są jako hipotetyczne przyczyny różnic indywidualnych w zachowaniu się ludzi. Nie sposób rozstrzygnąć, czy desygnaty takich pojęć istnieją realnie, gdyż jedyną przesłanką mogącą świadczyć o ich istnieniu jest fakt występowania różnych zachowań u różnych jednostek. Różnice indywidualne są zakodowane w języku jako nazwy potoczne lub pojęcia naukowe. Współcześnie przyjmuje się, że im ważniejsza jest różnica indywidualna, tym bogatsza jest jej reprezentacja leksykalna (Jarmuż 1995). W kolejnych trzech podrozdziałach omówimy te różnice indywidualne, których znaczenie jest uwarunkowane bardzo bogatą reprezentacją leksykalną.

1. Inteligencja

Pojęcie „inteligencja” używane jest w psychologii w celu oznaczenia różnic indywidualnych między ludźmi w zakresie sprawności procesów poznawczych, głównie procesu myślenia. William Stern traktuje inteligencję jako zdolność do przystosowania się do nowych warunków za pomocą myślenia, uznając ją jako względnie stały, charakterystyczny dla danej jednostki zespół możliwości umysłowych.

Omawiane pojęcie jest konstruktem teoretycznym, oznacza to, że jego desygnat nie istnieje jako przedmiot, nie jest dostępny bezpośredniej obserwacji (Strclau 1992). Adekwatna pojęciowo definicja inteligencji nie jest więc możliwa z racji różnic między badaczami w budowaniu tego konstruktu. Orientacja badawcza danego autora decyduje o tym, jakie aspekty procesu przetwarzania informacji włącza on w zakres tego pojęcia.

„Inteligencja” jako kategoria psychologiczna okazała się użyteczna na początku XX wieku, gdyż stanowiła podstawę do przewidywania postępów szkolnych uczniów. Alfred Binet skonstruował wspólnie z T. Simonem pierwsze narzędzie pomiaru inteligencji zwane testem inteligencji W, lub wiekiem umysłowym wyrażonym w miesiącach. Inteligencja przeciętna wyrażać się miała zerową różnicą między wiekiem inteligencji a wiekiem życia W_t. Po śmierci Bineta W. Stern w roku 1912 wprowadził pojęcie „ilorazu inteligencji** II, który jest stosunkiem wieku inteligencji do wieku życia pomnożonym przez 100 dla uniknięcia liczb dziesiętnych. Formuła obliczeniowa ma tu postać:

W-

n*=—ł~ioo w*

Przeciętny poziom inteligencji wyraża się oczywiści liczbą 100, ponieważ wówczas wiek inteligencji jest równy wiekowi życia.

W skład pozycji pierwszych testów inteligencji wchodziły zadania skonstruowane na ogół na podstawie ówczesnych programów szkolnych. Dlatego też na podstawie wysokości ilorazu inteligencji przy zastosowaniu pewnych metod statystycznych (równań regresji) można było z pewną dozą wiarygodności wnioskować o przyszłym powodzeniu szkolnym ucznia. Testy inteligencji miały więc wartość praktyczną i były stosowane jako kryterium selekcyjne. Budziło to oczywiście kontrowersje wśród badaczy i nauczycieli. Okazało się bowiem, że wynik testowy zależy od czynników kulturowych, w związku z czym testy przystosowane dla pewnego środowiska kulturowego były bezużyteczne w innych.

I Czytelnik posiadający przygotowanie matematyczne zauważy, że iloraz inteligencji można zdefiniować inaczej wprowadzając jego miarę dewiacyjną. Zakładamy tu, że rozkład wyników (punktów) pomiarów testem inteligencji dokonanym na losowo dobranej próbie jest normalny, dany funkcją Gausa:

2.

2

u'

gdzie u oznacza stosunek krytyczny, czyli różnicę między średnicą arytmetyczną a wynikiem testowym podzieloną przez odchylenie standardowe.

Jeśli chcemy skonstruować skalę inteligencji o równych przedziałach (skalę interwałową) tak, aby przeciętny iloraz inteligencji wynosił 100, to przyjmujemy kolejne założenie, że średnia arytmetyczna ilorazów wynosi 100 i dokonujemy przekształcenia:

3.    II = u s+ 100