P1080933

238 GNOSTYCKJE SYSTEMY DOKTRYNALNE

tycznej „obecności" w świccie nic dałoby się pojąć wielu prckosmicznych „zbawczych dzieł", jakie występują w gnostyckiej spekulacji.¹⁷*

Stworzenie makrokosmosu

Streszczając tu proces stworzenia będziemy mogli pominąć szereg mitologicznych detali, których fantastyczność przewyższa ich znaczenie intelektualne. Pierwszym krokiem było oddzielenie przez Żyjącego Ducha, w towarzystwie bogów, „mieszaniny" od głównej masy Ciemności. Następnie „Król Światłości nakazał mu stworzyć obecny świat i uformować go z tych zmieszanych cząstek, aby wyzwolić owe cząstki Światłości od cząstek ciemnych”. W tym celu pokonano Archontów, którzy wchłonęli Światłość (i dlatego byli osłabieni), zaś z ich skór i ciał uczynione zostało niebo i ziemia. Chociaż mówi się, iz Archonci przywiązani są do firmamentu (pozostając nadal złączeni ze swymi rozpiętymi skórami, które tworzą niebo), i choć mówi się również, że z ich mięsa i kości ukształtowane zostały ziemia i góry, bieg wydarzeń nie pozostawia wątpliwości, ze wszystko to nie pozbawia ich demonicznego życia i że Ciemność w ogóle nic traci nic ze swej zdolności działania. Wszelako obraz ten niezwykle sugestywnie wyrażał charakterystyczne dla mamchejskiego pesymizmu negatywne widzenie świata: wszystkie części natury, które nas otaczają pochodzą z nieczystych zwłok złych mocy.¹⁷⁹ Jak to lapidarnie ujmował pewien persko-manichejski tekst, „świat jest ucieleśnieniem Arcy-Arymana". Jest on wszakże również więzieniem dla mocy Ciemności, zamkniętych teraz w jego obrębie, z drugiej natomiast strony jest on dla Duszy miejscem oczyszczenia się:

„Rozrzucił wszystkie moce otchłani na dziesięć niebios i osiem ziem, zamknął je w tym świecie (kosmos), uczynił go w ięzieniem dla wszystkich mocy Ciemności. A jest on także miejscem oczyszczenia dla duszy, która połknięta znajdowała się w ich wnętrzu." (Man. Ps. CCXXI1I. 10.25-29)

Następnie ta część pochłoniętego przez ciemność Światła, która jest w

** Archctyptanc znaczenie lego prckosmiczncgo epizodu jest wyraźnie stwierdzone np. w .Księdze Barucha ", gdzie o przywróconym do dawnej godności „Elohimie" po oddzieleniu go od „Edem", tj naszej Natury, mówi się, że „wstępując ku Dobremu ukazał drogę wszystkim, któney w podobny sposób pragną wstępować" (Hipoł. Rcfut. V. 27).

^;79 Zob. Cumont, „Rcchcrchcs". ss. 26 i n.

najmniejszym stopniu skalana, zostaje wydobyta'*⁰ z Hylc, oczyszczona do postaci .„światła" w sensie fizycznym, a z części najbardziej czystej powstają Słońce i Księżyc — dwa ..statki" - z reszty zaś powstają gwiazdy. Tak więc gwiazdy są, za wyjątkiem planet, które nale/ą do Archontów, „okruchami" Duszy. Wszelako utworzenie makrokosmosu wybawia jedynie niewielką cząstkę Światłości. ..cala reszta jest nadal w niewoli, uciskana i pohańbiona”, a jej położenie opłakują niebianie.

Trzecie stworzenie: Wysłannik

„Wówczas Matka Życia. Pierwszy Człowiek i Żyjący Duch wznieśli się w modlitwie i zaklinali Ojca Wielkości: ‘O. stwórz nowego boga i poucz go. by zstąpił w dół i zobaczył ów loch Demonów, i aby ustanowił roczny obrót Słońca i Księżyca i ochronę dla nich. i aby stal się wyzwolicielem i zbawcą owej światłości bogów, która od początku wszechrzeczy była zdobyczą Ary-mana. Demonów [ctc.j. i którą nawet obecnie trzymają w niewoli. Niech będzie wybawcą także tej światłości, która uwięziona jest w kosmicznych sferach nieba i ziemi i tam cierpi. Niech wiatrowi, wodzie i ogniowi przygotuje drogę i szlak wiodący do Najwyższego*. A Ojciec wielkości wysłuchał ich i powołał Wysłannika jako trzecie stworzenie. Wysłannik wezwał Dwanaście Dziewic [zgodnie z ich imionami są to upcrsonifikowanc cnoty i właściwości boskie] i złożył urządzenie posiadające dwanaście czerpaków".^{1 2} Wysłannik udaje się ku siatkom Światłości, kiórc do tej pory stały w pogotowiu, uruchamia je i inicjuje obrót sfer. Obrót ten staje się narzędziem kosmicznego procesu zbawienia, różniącego się od analogicznego procesu, jaki zachodzi w umysłach ludzkich. Jest on bowiem mechanizmem służącym separacji i przeniesieniu uwięzionej w naturze Światłości ku górze.

Powstanie roślin i zwierząt

Jednakże Wysłannik próbuje najpierw drogi krótszej: „Kiedy statki dotarły do środka niebios, Wysłannik objawił swoje formy męskie i żeńskie i stał się

1

^iao Przy zastosowaniu osobliwego podstępu, który opiszemy później, kiedy zostanie on powtórzony.

2

Zodiak, przedstawiony jako rodzaj koła wodnego. Cały ustęp skompilowany jest z tekstów Ttodora bar Konni. Hegemomusa i fragmentu z Tbrfan, z którego pochodzi tekst modlitwy (Andrcas-1 lenning, s. 179 i n.).