SA400121

Kusza z XVI w.

nieprzyjaciela i odebranie mu zdobyczy, po złu-pieniu przez niego kraju. Znacznie lepiej byłoby oczywiście pokonać przeciwnika w chwili, gdy wkraczał dopiero w granice państwa, zanim zdążył dokonać spustoszeń. W tym celu trzeba by jednak posiadać na granicach stałe siły, znacznie większe od tych, na jakie pozwalały zasoby skarbu królewskiego.

^AAebu7- z końca XVI w.

Warto wreszcie zwrócić uwagę na stosowane najczęściej w omawianym okresie uszykowanie wojsk polskich, zwane „starym urządzeniem polskim”. Polegało ono na uformowaniu z głównych sił, złożonych z jazdy, dwóch linii, tworzących środek szyku. Pierwsza z nich nosiła nazwę hufca czelnego, druga walnego, który spełniał funkcje odwodu. Na obu skrzydłach stały mniejsze, nieraz głębiej, w trzech liniach, uszykowane hufce posiłkowe.

W miarę zwiększania się roli na polu bitwy piechoty i artylerii, włączono je również do tego tradycyjnego uszykowania, umieszczając piechotę, której palna broń ręczna przedstawiała już w XVI w. dość dużą siłę ognia, albo w pierwszej linii, pomiędzy hufcem czelnym a hufcami posiłkowymi, albo też na skrzydłach, trochę cofniętą, i w miarę możności ukrytą. W pierwszym wypadku miała ona ogniem swej broni powstrzymać uderzenie jazdy nieprzyjacielskiej, w drugim otworzyć z boku ogień na nieprzyjaciela usiłującego oskrzydlić polskie pozycje. W podobny sposób obok piechoty, albo zamiast niej ustawiano artylerię. Tego rodzaju współdziałanie piechoty i artylerii z jazdą widzieliśmy na przykładzie bitwy pod Orszą, gdzie wyraźnie występowały hufy czelne i walne (polski i litewski) oraz hufce posiłkowe, a także piechota i artyleria, której część ustawiono w pierwszej linii, a część w ukryciu, na skrzydle.

Początki

polskiego piśmiennictwa wojskowego

Nowe, coraz bardziej skomplikowane sposoby walki oraz nowe środki techniczne, głównie w postaci broni palnej, powodowały potrzebę podręcznikowego ujęcia zasad sztuki wojennej. Wyrazem tego było powstanie pierwszych polskich dzieł o treści wojskowej. Nie wszystkie one zostały od razu wydane drukiem, niektóre pozostały przez pewien czas, a inne nawet do dziś jedynie w rękopisie, wszystkie jednak świadczą o dużym zainteresowaniu tematyką wojskową i zapotrzebowaniu na tego rodzaju prace w Polsce XVI w.

Najdawniejszą znaną dziś polską pracą z tej dziedziny było dziełko Stanisława Łaskiego, który po studiach we Francji brał udział w wyprawach wojennych na terenie Europy Zachód-