26365 IMG541

186 (De)Konstrukcje kobiecości

wszystkim na ostatnim z tych aspektów - problemie wyklu-czenia ze względu na praktyki seksualne. Według niej obecność obszarów wykluczenia w feministycznych koncepcjach podmiotowości kwestionuje prawo do wypowiadania się przez ruch w imieniu wszystkich kobiet.

W późniejszych książkach, Bodies ThatMatter (1993), Exci-table Speech (1997) czy The Psychic Life of Power (1997), Buder rozwija podjęte wcześniej wątki oraz próbuje wyjaśnić nieporozumienia narosłe wokół jej koncepq’i. W pracach tych nawiązuje do idei Foucaulta, który głosił potrzebę odkrywania tego, co głęboko zakryte, uczynienia widocznym tego, co kulturowo wykluczone. Jest to pragnienie podważenia norm, które krzywdzą nie tylko tych wykluczonych, ale również tych włączonych w struktury społeczne pełnoprawnych obywate-li/lek, ich też to wykluczenie zubaża.

Buder kwestionuje wiele pojęć i kategorii, na których opierał się feminizm. Jedną z takich kategorii jest rozróżnienie na płeć biologiczną (sex) i kulturową (gender), które zostało przyjęte w większości prac drugiej fali feminizmu. Butler sprzeciwia się też szukaniu prawdziwej esencji kobiecości, na której feminizm mógłby zbudować swe przedstawicielstwo i występować w imieniu „kobiet w ogóle”. Wskazuje również na wszystkie niekonsekwencje w myśli i praktyce feministycznej, które - wbrew zamiarom przedstawicielek ruchu - prowadzą często do skutków odwrotnych do oczekiwanych.

PŁEĆ KULTUROWA JAKO IMITACJA IMITACJI

Rozróżnienie na płeć kulturową i biologiczną¹ zostało wprowadzone w feminizmie, a następnie w naukach społecznych, by zakwestionować dominujące kulturowe przekonanie, że kobiecość czy męskość jest uwarunkowana biologicznie, to znaczy, że fakt urodzenia się kobietą bądź mężczyzną decyduje o tym, jaki ktoś jest i jaką pozycję w życiu społecznym zajmuje. Za początek rozróżnienia na płeć biologiczną i kulturową przyjęto się uznawać twierdzenie Simone de Beauvoir

2 Drugiej płci: „Nie rodzimy się kobietami, stajemy się nimi”². Jak podaje Janet Zollinger Giele, obydwa terminy, „płeć biologiczna” (sex) i „płeć kulturowa” (,gender), były używane zamiennie do 1970 roku. Sam termin gender pojawił się, zdaniem wielu badaczy, jako niezbędne określenie opisujące pewne (akty społeczno-kulturowe, których kategoria płci biologicznej nie obejmowała. W 1979 roku psycholożka Rhoda Unger zaproponowała, by kategorię płci biologicznej używać jedynie w odniesieniu do struktur biologicznych (chromosomy płciowe, organy płciowe itp.), kategorię płci kulturowej zaś do opisania społecznych, kulturowych i psychologicznych czynników, które tworzą i wchodzą w zakres cech, norm, stereotypów i ról uważanych za typowe i pożądane dla tych, których społeczeństwo nazwało mężczyznami i kobietami (za: James A. Doyle i Michele A. Paludi 1991). Jednocześnie, wbrew codziennemu, dychotomicznemu użyciu obydwu kategorii, większość badaczy podkreśla, że zarówno płeć biologiczna, jak i płeć kulturowa/społeczna stanowią pewnego rodzaju kontinuum. Doyle i Paludi przytaczają dowody na istnienie biologicznej biseksualności, co sugerowałoby, że płeć nie jest faktem biologicznym przejawiającym się pod postacią dwóch wspomnianych aspektów płci (sex i gender), jak też nie jest czymś niezmiennym w ciągu życia (możliwość interwencji chirurgicznej). Nie można jej opisywać w kategoriach albo/ albo, stanowi ona bowiem „kontinuum, na którym reproduk-tywne struktury, hormony i fizyczne cechy układają się między dwoma punktami końcowymi” (Doyle i Paludi 1991,5). 0 tym kontinuum mówi się również w kontekście płci kulturowej i jej komponentów (role, normy, tożsamość).

Nawet jeśli przyjmiemy za Unger i innymi badaczami, że kategoria płci kulturowej może być stosowana jedynie w odniesieniu do niebiologicznych cech będących rezultatem przypisywanego jednostce statusu męskiego bądź żeńskiego, w dalszym ciągu trudno jest jednoznacznie określić relację pomiędzy płcią biologiczną a kulturową. Często zdarza się wymienne traktowanie obydwu kategorii; w języku polskim mówimy na przy-