36431 IMGE68 (2)

-_Poeija jako „język h

1- Wiele powodów przemawia za tym. żeby Peiperów** postulaty traktować jako nowoczesną mutację asylabiezneg* wiersza zdaniowego. Powtarzam:, nowoczesną mutację, a o* — nawiązanie do tradycji takiego wiersza. Peiper bowiem bji jak najbardziej daleki od zamierzeń stylizacyjnych — taki* w tej dziedzinie. Nie szukając więc zależności genetycznych, nie sposób wszakże nie zwrócić uwagi na wyraźne analogie strukturalne. Wers jako jednostka wypowiedzi poetyckiej miał w koncepcji autora Nowych ust odpowiadać dwojakim kryteriom: a) miał swoją rozpiętością odpowiadać bądź całemu zdaniu, bądź mniejszej od zdania, ale samodzielnej całostce skła-dniowo-intonacyjnej; b) klauzula wersa miała być dodatkowo podkreślana — rymem.

Talerz. Na nim rycerska czerwień jabłek poraniona łzami ze złota,

Ależ to najazd kubków w lampionach! Czerwona kanonada na arkuszach śniegu, zapisanych łapami rozmarzonego kota!

Cytryna, żółte oko uśmiechu, ta gęsta pieśń jej skóry, ten rozpięty pas jarocha.

Wina! a za tę chwilę z jedwabiu można kupić gładką tancerkę i złudzenie te nas kocha.

(T. Peiper, Martwa natura)

bmco! dzikie gęsi wędzisz w dymie fąjok

pod akowrodą mięsiw śpisz, jak mech pod skrzydłem czajek

Snem mocnym jak gorzałka wzbierasz na schwał znów i znów szalona pałka z lądu na ląd będziesz gnał

W tej uroczej pogoni podszeptów niespodzianek serce nieufnie dzwoni aż zobaczysz przystanek

Na semaforze poranku czerwone słońce jak talar na wieżach laufry na koniach dmą i dmą na alarm

Ach spójrz Krzysztofie jak śpieszą latarnicy jak gaszą białe lampy na czarnej szachownicy

(A. Ważyk, Szachy)

Oba wymienione kryteria były ściśle sprzężone. Pierwsze określało wers w kategoriach zdania, drugie — wprowadzało do charakterystyki wersu moment specyficznej nadwyżki wobec środków dcl imitacji składniowej. Rym w koncepcji Peipera

zajmował bardzo eksponowane miejsce — jako jeden z zasadniczych sposobów równoważenia wersów. Wypowiadając się przeciw modelowi linijki wierszowej jako uczestniczki rytmicznej powtarzalności, negując niespro wad żalne do składni elementy tego modelu, akceptował on właściwie tylko jeden — rymowaną klauzulę. Nie tylko akceptował: uznawał za warunek sine qua non postulowanego przez siebie wiersza⁸⁰. Wypowiadał się przy tym zdecydowanie przeciw takiej sytuacji, kiedy rym występuje na tle toku przerzutniowego, kiedy jest sygnałem kresu linijki wierszowej zagrożonej przez „przerzut zdania z jednego wiersza w drugi”. Występował przeciw posługiwaniu się rymem jako środkiem „obrony" identyczności wersu — w wypadku enjambement. Jest rzeczą charakterystyczną, że stanowisku takiemu przydawał zarówno argumenty wywiedzione z ogólnego założenia o tożsamości jednostek wierszowych i składniowych, jak też argumenty — by tak rzec — „od strony” rymu, broniące jego poetyckiej wyrazistości. Prze-rzutnia dowodził Peiper — zagłusza rym, zatraca go wśród słów nieiymowanych. Natomiast rym w pozycji zamykającej całostkę syntaktyczną ma jak gdyby „przestrzeń życiową", w której może wybrzmiewać. Następująca po nim pauza wywyższa go ponad inne słowa, podnosi go w hierarchii elementów składujących się na zdanie-wers. Thk więc rym, udobitnia-J3^C granice jednostek wierszowo-syn tak tycznych, sam równocześnie jest przez owe granice podkreślany i uwyraźniany. Rzecz jasna, Peiper nie wykluczał całkowicie możliwości przygłuszenia rymu przez przerzutnię, ale uważał ją za odstępstwo od reguły, za licencję poetycką, która może być stosowana w rzadkich wypadkach. Wykorzystywana bowiem jako zasada „zawiera w sobie sprzeczność: zatrzymuje rymy, nie przyzna-jąc im przy tym żadnej wyraźnej funkcji poetyckiej”⁸¹. Oczy-

•° Por. Nowe usta.». 44—47; Droga rymu. [w:J Tędy, i. 58—84. W postulatach Peipera warunek rymówoid był skierowany wyraźnie i programowo przeciw doświadczeniom bezrymowego vers-libre'u Rzecz charakterystyczna, że Maria Dluaka omawiając nowoczesne odmiany .nienumerycanego systemu zdaniowego" (Próbo feerii wierna polskiego. Warszawa 1962. s. 246) me uwzględnia Peiperowskiej koncepcji wierszo. Uwzględnienie*! musiałoby maco ograniczyć zasięg tezy o yers-libre owaj genezie dwudziestowiecznego wier-szu intonacyjno-zdnniowego w polskiej poe«ji.

⁸¹ T. Peiper. Droga rymu. • 68