72803 skanuj0093 (22)

138 4. Potencjał i działalność gospodarcza przedsiębiorstwa

2)    kontroli bieżącej, polegającej na sprawdzaniu przestrzegania reżimu tech- | nologicznego przez wykonawców, zasad postępowania z odpadami, transportu, | magazynowania materiałów i półfabrykatów itd.,

3)    kontroli wynikowej, której zadaniem jest rozliczenie zużycia materiałów J i określenie faktycznego zużycia jednostkowego oraz odchyleń od normy.

4.4.1.2. Zapasy produkcyjne i towarowe

Podstawową przyczyną powstawania zapasów materiałowych jest różnica w intensywności strumieni dostaw (dopływu) i strumieni zużycia (odpływu). Ten rodzaj zapasów określa się mianem zapasów bieżących (zmiennych). Drugą ważną przyczyną są odchylenia zużycia faktycznego od planowanego. Procesy zużycia w produkcji są bowiem w dużym stopniu procesami stochastycznymi. Czynniki losowe występują również po stronie dopływu i wynikają z różnego typu zakłóceń (np. opóźnienia i katastrofy transportowe, awarie u dostawców, strajki itp.). Powodują one konieczność utrzymywania zapasów bezpieczeństwa, nazywanych też zapasami gwarancyjnymi, minimalnymi lub buforowymi.

Zapas produkcji nie zakończonej wynika z faktu, że wytworzenie wyrobu wymaga wielu faz. i operacji produkcyjnych, a więc utrzymywania materiałów i półfabrykatów znajdujących się w różnych stadiach przetwarzania. Zapasy te zależą głównie od długości cyklu produkcyjnego, rytmu produkcji, a zwłaszcza (bezpośrednio) od wielkości partii produkcji.

Zapasy wyrobów gotowych są wynikiem różnic, jakie istnieją między strumieniami produkcji a strumieniami zbytu. Zapasy tc powinny zapewniać rytmiczne zaopatrzenie odbiorców między kolejnymi cyklami produkcji wyrobu.

Czynniki kształtujące zapasy produkcyjne dzieli się na:

•tf

1.) czynniki zewnętrzne obejmujące: warunki dostaw (dystrybucji i transportu), sezonowość produkcji i dostaw, źródła (kraj, import) i formy zaopatrzenia (obrót bezpośredni i pośredni), wielkości jednorazowej dostawy i minimalne partie transportowe, warunki rynku zbytu oraz czynniki ekonomiczne (ceny, warunki kredytowe itd.),

2) czynniki wewnętrzne, na które składają się: warunki magazynowania, techniczno-organizacyjne przygotowanie materiałów do produkcji, charakter zużycia produkcyjnego (typ produkcji, długość cyklu, dynamika zmian asortymentowych, jakość) oraz właściwości materiałów, procesu technologicznego i wyrobów.

Podstawę ekonomiki zapasów stanowią następujące zasady:

1)    minimalizacja nakładów na zakup, sprowadzanie i utrzymanie zapasów,

2)    zapewnienie ciągłości produkcji i rytmiczności obsługi odbiorców przy najniższych kosztach zapasów,

3)    niedopuszczanie do powstawania zapasów nadmiernych i zbędnych oraz optymalne ich zagospodarowanie w razie ich wystąpienia,

4) przeciwdziałanie stratom ilościowym i jakościowym oraz moralnemu zużyciu zapasów.

Racjonalny poziom zapasów produkcji nie zakończonej jest wyznaczany przez minimalne koszty całkowite, obejmujące koszty przygotowania partii produkcyjnych oraz koszty finansowania i utrzymania zapasów produkcji w toku.

Współcześnie gospodarka zapasami w przedsiębiorstwie koncentruje się na maksymalnej redukcji zapasów i optymalizacji przepływów materiałowych. Jest ona zatem coraz silniej związana ze stosowaniem podejścia logistycznego, które polega na zintegrowanym zarządzaniu całym procesem przepływu w przedsiębiorstwie i dokładnym podporządkowaniu się temu, czego oczekuje odbiorca. Podstawowymi instrumentami oddziaływania na poziom zapasów jest skrupulatne i dokładne opracowanie zleceń produkcyjnych oraz zapotrzebowań i zamówień na materiały. Zasadą jest wprowadzenie odpowiedzialności za cały proces przepływu (od przyjęcia zlecenia klienta aż do wydania zamówionego produktu) w miejsce dotychczas funkcjonującego podziału odpowiedzialności w odniesieniu do funkcji (zaopatrzenia, produkcji, zbytu). Problem ten zostanie omówiony szerzej w podrozdziale 6.4.

Podstawową funkcję w racjonalizacji zapasów pełnią metody sterowania zapasami. Ustalane z ich pomocą parametry (normy zapasów, optymalny poziom dostawy i zapasu rezerwowego, poziom zapasów sterujących itd.) pozwalają na sterowanie procesem zaopatrzenia i utrzymanie uzasadnionego ekonomicznie poziomu zapasów oraz jego kontrolę. Zasadniczą sprawą w kształtowaniu zapasów jest wybór właściwej metody sterowania. Najdokładniej steruje się zapasami materiałów o największym znaczeniu gospodarczym dla przedsiębiorstwa, a więc

0    wysokim udziale w zapasach i zużyciu ogółem. Do wyselekcjonowania pozycji asortymentowych materiałów o znaczeniu newralgicznym służą metody ABC

1    XYZ. Metoda ABC polega na podziale dóbr zaopatrzeniowych na trzy grupy według ich relatywnego udziału w wartości zużycia materiałowego. Uzupełnieniem tej metody jest badanie stopnia regularności zapotrzebowania na poszczególne materiały — służy temu metoda XYZ. Zastosowanie tych metod jest szerokie, służą też one do wyboru systemów zaopatrzenia, zakresu i dokładności działań w sferze marketingu zakupów (omówienie metod zob. poz. [5, (p. 2.5.2); s. 1-12; 19, s. 124-126]). Wybór konkretnych metod sterowania zapasami jest zdeterminowany warunkami zaopatrzenia i zużycia materiałów w produkcji.

Warunki zaopatrzenia zależą od stanu równowagi na rynku surowcowo--materiałowym. W sytuacji rynku nic zrównoważonego warunki zaopatrzenia dyktuje dostawca, który narzuca terminy składania zamówień oraz wysokość i termin realizacji dostaw w obrębie potwierdzonego okresu (np. kwartału). Takie warunki uniemożliwiają stosowanie niektórych metod sterowania zapasami, np. optymalizacyjnych. W warunkach rynku zrównoważonego stroną na nim dominującą jest odbiorca, który ma relatywnie znaczną swobodę określania terminów